وقتي دو سال پيش شورای عالی سلامت خبر از ممنوعيت مصرف نوشابه های گازدار در وزارتخانه ها و سازمان های دولتی داد، كمتر كسي فكر مي كرد اين قانون ضربتي بتواند با جديت اجرا شود.
با اين حال، تنها چند ماه بعد از تصويب اين قانون، بطري‌هاي نوشابه در ادارات دولتي جاي خود را به دوغ هاي كم نمك و بدون گاز دادند و در مدارس، بطري هاي شير و آب معدنی و آبميوه، جانشين نوشابه ها شدند.
سید مرتضی صفوی، مديرکل دفتر بهبود تغذيه جامعه وزارت بهداشت با بیان اینکه خواستار حذف سياست هاي حمايتي از توليد اين نوع نوشيدني ها است، اعلام كرد: "
بر اساس مصوبه شوراي عالي سلامت، نوشابه هاي گازدار از عوامل تهديد كننده سلامت افراد محسوب شده و بر همين اساس سازمان هاي دولتي موظف به جلوگيري از مصرف آن در بين كاركنان خود هستند. به همین دلیل مصوبه شورای عالی سلامت به زودی در قالب دستور العملي به سازمان ها و ادارات دولتي ابلاغ خواهد شد."
بر اين اساس سازمان ها و ادارات دولتی موظف شدند براي اصلاح الگوی تغذيه ‌ای جامعه، ميوه و خشکبار سالم و بهداشتی را جايگزين کيک، کلوچه، بيسکويت و ساير محصولات غذايی قند دار کنند.
جرقه آغاز اين محدوديت، آمار و ارقامي بود كه نه تنها پشت مسئولان سلامتي كشور را لرزاند، كه جماعت مصرف كننده نوشابه را هم به فكر اصلاح برنامه غذايي انداخت.
آمار ها نشان از اين داشت كه سرانه 42 ليتري مصرف نوشابه در ايران، 4 برابر ميزان جهاني آن است! نتيجه آنكه ایران از نظر سرانه مصرف نوشابه های گازدار در جهان، در رتبه اول و به لحاظ میزان مصرف لبنيات، در آخرين رده ها قرار گرفت.
مطالعات عميق تري كه در زمينه مصرف نوشابه در ايران صورت گرفت، نشان مي داد كه در بيست سال اخير مصرف نوشابه هاى گازدار در ايران، نزديك به ۱۵درصد رشد داشته ولى مصرف شير و لبنيات در همين مدت، تنها حدود يك دهم درصد رشد كرده است و اين در حالي بود كه ميزان مصرف نوشابه در مردم کشور ۶ برابر مصرف شير برآورد می شد.
در ادامه اين طرح اصلاحي، شير، كيك، خرما، ميوه، نان، پنير، مغز گردو، عدسي پخته، لوبياي پخته و خشكبار با مصوبه شورای عالی سلامت، در برنامه غذايي سازمان هاي دولتي قرار گرفتند و وزارتخانه های بهداشت، رفاه و تأمين اجتماعی و آموزش و پرورش، سازمان مديريت و برنامه ريزی و کميته امداد موظف شدند تا به منظور رفع كمبود ريز مغذي ها، این مواد غذایی را به طور رايگان در اختيار دانش آموزان مناطق محروم قرار دهند.
اين طرح اگرچه با اين دقت اجرا نشد، اما توانست سرانه مصرف نوشابه را تا 10ليتر كاهش دهد و به 30 ليتر در سال برساند. رقمي كه در مقايسه با سن تصويب قانون اصلاح برنامه غذايي ادارات دولتي و مدارس و دانشگاه ها، چندان چنگي به دل نمي زند.
ثريا نواب پور کارشناس ارشد تغذيه در اين باره مي گويد: "در کشورهايي مانند آمريکا، خوردن نوشابه در سنين رشد و در مدارس، ممنوع اعلام شده است. در حالی که در کشور ما کودکان حتي قبل از ورود به مدرسه به دليل استفاده زياد از اين مواد دچار کوتاه قدي مفرط هستند و به طور متوسط در سن شروع تحصيل حدود 5 دندان آنها فاسد است."
او ادامه مي دهد: " در حال حاضر یکی از عوامل اصلی موثر در شیوع عارضه چاقی در بین ایرانیان، مصرف نوشابه است. تحقیقات نشان داده افرادی که روزانه حداقل یک بطری نوشابه مصرف می کنند، ۸۳ درصد بیشتر از افرادی که در طول ماه فقط یک بطری نوشابه مصرف می کنند به دیابت مبتلا می شوند."
پوكي استخوان، كم خوني، بيماري هاي قلبي- عروقي، نارسايي هاي كليوي و سرطان از عوارض ديگر نوشيدن زياد نوشابه هاي گازدار است كه بايد به ديابت و چاقي اضافه كنيد تا تصوير دقيق تري از اين سم شيرين به دست آوريد.
نواب پور مي گويد: " میانگین مصرف نوشابه های گازدار در دنیا برای هر فرد ۱۰ لیتر است و در كشور ما 42 ليتر! بنابراين عجيب نيست كه بر اثر نوشيدن بيش از حد نوشابه هاي گازدار سن ابتلا به پوكي استخوان در ايرانيان به ويژه زنان به ٣٥سال كاهش و ميزان شكستگي ها ٣ تا ٤برابر افزايش يافته است."
براي سوزاندن ميزان قندي كه با يك ليوان نوشابه وارد بدن مي شود، نياز به يك ساعت راهپيمايي است. در هر ليوان نوشابه ٣٥ تا ٥٥ ميلي گرم كافئين وجود دارد كه سبب بي خوابي و افزايش تپش قلب مي شود از سوي ديگر نوعي اعتياد ايجاد مي كند.
رنگ هاي غيراستاندارد بعضي نوشابه ها نيز با تجمع در كبد به مرور باعث ايجاد نارسايي در اين عضو مي شود. به گفته دكتر صفوي در حال حاضرمصوبه شوراي عالي سلامت وزارت بهداشت در مورد ممنوعيت استفاده از نوشابه در ادارات زير پا گذاشته مي شود كه باعث تذكر جدي وزير بهداشت نيز شده است.
دكتر حميدرضا درستي رئيس انستيتو تغذيه ايران نيز در همين رابطه مي گويد: "در بسياري از كشورها، ميزان استاندارد براي قند نوشابه ها زير ٨ درصد است، درحالي كه متخصصان در ايران آن را ١٠ درصد عنوان كرده اند و متاسفانه در حال حاضر ميزان قند موجود در نوشابه ها در ايران ١٢ درصد است."
تلويزيون شايد متهم رديف اول در بالا رفتن سرانه مصرف نوشابه در ايران باشد. دكتر درستي، تأثير تبليغات موادغذايى مضرى مثل نوشابه و تنقلات رنگارنگى كه در اصطلاح پزشكى آنها را آشغال غذا مى نامند، عامل اصلى رشد مصرف اينگونه مواد غيرغذايى در كشور مي داند و مي گويد:
"تلويزيون به عنوان تأثيرگذارترين رسانه در ايران سهم بسزايى در اين مسأله دارد. زيرا ذهنيت مردم جامعه ما چنين است كه اگر كالايى مضر باشد از تلويزيون تبليغ نخواهد شد. با اين حال وقتي شما در سريال هاي تلويزيوني نوشابه را بر سر سفره هاي حتي عادي ترين خانواده ها مي بينيد، اين تصور ممكن است در ذهنتان شكل بگيرد كه نوشابه جزء لاينفك سفره غذاست."
دكتر درستي مي گويد: "روزانه ۸۰۰ تا ۸۵۰نفر در كشور مي ميرند و از اين مرگ و ميرها ۳۰۰نفر به علت ناراحتى قلبى و عروقى، جان خود را از دست مى دهند كه عامل اصلى آنها تغذيه غلط است."
در اين ميان، قانون سخت گيري هاي ديگري را هم براي توليد كنندگان نوشابه اعمال كرد.
بر اساس بند «ق» تبصره 14 قانون بودجه امسال، از اول سال 86 قرار بود معادل 10درصد قيمت نوشابه‌هاي گازدار قندي توليد داخل و 15 درصد قيمت نوشابه گازدار قندي وارداتي افزايش يابد و توليد كنندگان و وارد كنندگان مربوطه موظف شدند درآمد حاصل از اين افزايش قيمت را به حساب درآمدهاي عمومي واريز كنند.
در حقيقت، بر اساس اين قانون،‌ 60 درصد درآمد حاصله از اين محل تا مبلغ 500 ميليارد ريال در اختيار وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكي قرار مي‌گيرد تا به منظور پيشگيري، آموزش، تغيير زندگي و غربالگري بيماران ديابتي، بيماران قلبي و عروقي و كمك به هزينه درمان بيماران بي بضاعت مبتلا به ديابت و كمك به انجمن هاي غير دولتي هزينه شود.
رقمي كه هيچ وقت به حساب وزارت بهداشت واريز نشد و صداي شكايت اين وزارتخانه را تا ديوان عالي كشور هم بالا برد.
با اين حال، روي ديگر سكه مسئولاني هستند كه نه تنها نگاه مهربانانه تري به نوشابه دارند، بلكه اين عوارض پرداختي به وزارت بهداشت را هم مشكلي بر مشكلات صنف توليد كننده نوشابه مي دانند.
محمد حسيني دبير كل مجمع صنايع غذايي كشور از آن دست مسئولاني است كه بر خلاف جريان حاكم نظام سلامتي، نوشابه را آنقدرها هم مضر نمي داند: "مصرف نوشابه هاي گازدار در ايران نسبت به كشورهاي خاورميانه پايين و نسبت به متوسط مصرف جهاني بالا است. ما معتقديم كه نبايد در مصرف هر چيزي زياده‌روي كرد و معتقديم مصرف هر چيز در حد معين، براي سلامتي مضر نيست."
حسيني ادامه مي دهد: "طبق تحقيقات يك نهاد بين المللي، نوشابه مضر نيست و اگر براي تامين قند مورد نياز بدن مصرف شود بسيار مفيد است و لذا بايد براي اين مهم بر اساس مطالعات علمي پيش رفت!"
او آمريكا و كشورهاي اروپايي و حوزه خليج فارس را بيشترين مصرف كننده نوشابه‌هاي گازدار در دنيا معرفي كرده و مي گويد: "مصرف نوشابه هاي گازدار در دنيا و ايران اين روزها 35 درصد كاهش پيدا كرده است و 70 درصد توليد نوشابه هاي گازدار به دليل 10 درصد عوارض دولت و فروش برند‌هاي تجاري نوشابه ها به ديگر كشورها، پايين آمده است.
تا جايي كه امسال 140 شركت نوشابه سازي به علت عوارض بالا از جمله 10 درصد عوارض بالاي دولت ورشكست شده اند!" عوارضي كه تا پيش از اين، پرداخت نشدنش محل سوال بود و حالا به گفته حسيني، پرداخت شدنش باعث ورشكستگي شده است!
وقتی یک نوشابه میخورید، چه اتفاقی میافتد؟
۱۰ دقیقه بعد:
۱۰ قاشق چایخوری شکر وارد بدنتان میشود. می دانید چرا با وجود خوردن این حجم شکر دچار استفراغ نمی شوید؟ چون اسید فسفریک، طعم آن را کمی میگیرد و شیرینی اش را خنثی می کند.
۲۰ دقیقه بعد:
قند خونتان بالا می رود و منجر به ترشح ناگهانی و یک جای انسولین می شود. کبدتان شروع می کند به تبدیل قند به چربی تا قند خون، بیشتر از این بالا نرود.
۴۰ دقیقه بعد:
حالا دیگر جذب کافئین کامل شده؛ مردمک هایتان گشاد می شود، فشار خونتان بالا میرود و در پاسخ به این حالت، کبدتان قند را به داخل جریان خون رها میک ند. گیرنده های آدنوزین مغز حالا بلوک می شوند تا از احساس خواب آلودگی جلوگیری کنند.
۴۵ دقیقه بعد:
ترشح دوپامین افزایش پیدا میکند و مراکز خاصی در مغز، که حالت سرخوشی ایجاد میکنند، تحریک میشوند. این همان مکانیسمی است که در مصرف هروئین منجر به ایجاد سرخوشی میشود.
بعد از ۶۰ دقیقه:
اسید فسفریک موجود در نوشابه، داخل روده کوچک، به کلسیم، منیزیم و روی میچسبد. متابولیسم بدن افزایش پیدا میکند. میزان بالای قند خون و شیرینکنندههای مصنوعی، دفع هرچه بیشتر کلسیم را از طریق ادرار باعث میشوند.
مدتی بعد:
کافئین در نقش یک داروی ادرارآور وارد عمل می شود. حالا دیگر کلسیم و منیزیم و رویی که قرار بود جذب بدن شود، بیش از پیش از طریق ادرار دفع میشود و به همراه آن مقادیر زیادی آب، سدیم و دیگر الکترولیت ها نیز از دست میرود.
مدتی بعدتر:
کم کم آن غوغایی که در بدنتان ایجاد شده بود فروکش می کند و نوبت به افت قند می رسد. در این مرحله یا خیلی حساس و تحریکپذیر میشوید یا خیلی کرخت و بیحال.
حالا دیگر تمام آن آبی را که از طریق نوشابه وارد بدن خود کرده بودید، دفع کردهاید؛ آبی که میشد به جای اسید و کافئین و شکر، حاوی مواد مفیدی برای بدنتان باشد. تا چند ساعت بعد اثر کافئین هم از بین می رود و شما هوس یک نوشابه دیگر می کنید