آشنایی با سوره های قرآن مجید

[SENATOR]

1- فاتحه (گشاينده)

چون قرآن با اين سوره شروع مى‏شود و اين سوره آغازگر قرآن است، «فاتحه‏» ناميده مى‏شود.

بخاطر حمد و ستايشى كه در اين سوره از خداوند بعمل آمده نام ديگرش سوره «حمد» است.

و نيز بنام «شكر» و «وافيه‏» و «نور» هم از آن ياد مى‏شود.

نام ديگرش «سبع المثانى‏» است و نيز «ام الكتاب‏».


امام صادق(علیه السلام) فرموده است:

سوره‏اى كه اولش ستايش، وسطش اخلاص و آخرش نيايش است. (تفسير برهان ج 1 ص 42.)


اين سوره 7 آيه دارد و در سال سوم بعثت آمده و چهل و سومين سوره است كه در مكه نازل شده است.

بعضى هم اين سوره را اولين سوره دانسته‏اند.

2- بقره (گاو ماده)

در آيات 17 تا 73 اين سوره داستان فرمان خدا به بنى اسرائيل ، مبنى بر كشتن و ذبح كردن گاو ، بيان شده است.


اين سوره كلاً در مورد :

مؤمنين و مشركين و منافقين و خلقت آدم و بدعتهاى اهل كتاب و ماجراهاى موسى و بنى اسرائيل ،

و بناى كعبه توسط حضرت ابراهيم و نعمتهاى خداوند و مسائل قصاص و وصيت و قتال با مشركين ،

و نكاح و طلاق و ربا و مجادله ابراهيم با مشركين بر سر اعتقاد به توحيد و تغيير قبله و احكامى از حج و ارث و روزه و ... مى‏باشد.


آية الكرسى، آيه 255 اين سوره است.

286 آيه دارد و بيشتر آياتش در مدينه و پس از هجرت نازل شده است.

[SENATOR]

آل عمران

عمران پدر حضرت مريم بود.

خاندان عمران عبارت مى‏شود از عمران و همسرش و مريم و عيسى.


در آيه 33 مى‏خوانيم:

«خداوند، آدم و آل ابراهيم و آل عمران را بر جهانيان برگزيد.»


در اين سوره، كه 200 آيه دارد و در سال سوم هجرت در مدينه نازل شده است :

از توحيد و مقاومت در برابر دشمنان و مردم شناسى و در رابطه با جنگ بدر و احد و زندگى مسلمين در آن فراز و نشيبها، سخن مى‏گويد.


در بخشى هم ولادت مريم و عيسى و نصارى و مجادله با اهل كتاب مطرح است

و از شيوه‏هاى عمل مخالفان و مخالفت‏هاى يهوديان هم سخن به ميان آمده است و در كل، بشارتى براى اصحاب پيامبر است.



نساء (زنان)

در قسمتهائى از اين سوره،

مسائل و احكامى درباره ازدواج با زنان و حقوق آنان و روابط خانوادگى و حل اختلافات و مسئله ارث و طلاق و ... بيان شده است.


از آيه 136 به بعد، تشريح روحيات منافقين است.


از موضوعات ديگر اين سوره،

احكام نماز و جهاد و هجرت و شهادات و تجارت، حالات اهل كتاب، و همچنين شئون جامعه اسلامى است كه بر ويرانه‏هاى سنت‏هاى جاهلى بنا مى‏شود.

و دستورات اجتماعى اسلام در اين سوره ذكر شده است.

اين سوره در مدينه و پس از هجرت نازل شده است. و 176 آيه دارد.

[SENATOR]

مائده (سفره و خوان غذا)


در آيه 112 تا 115 حواريون و پيروان عيسى(علیه السلام) از او درخواست مى‏كنند كه براى اطمينان بيشتر، خداوند از آسمان، خوان غذا فرود آورد.

و عيسى از خداوند مى‏خواهد كه:

«پروردگارا! براى ما غذائى از آسمان نازل كن تا براى اول و آخر ما عيد باشد و نشانه‏اى از تو ... »


نام ديگر سوره، «عقود» است.

اين سوره داراى 120 آيه است و پس از هجرت، در مدينه جزء آخرين سوره‏هائى است كه نازل شده است.


عمدتا تاكيد آياتش بر بناى اجتماعى اسلامى، بر پايه بينش توحيدى و مبارزه با خرافات و شركها ،

و تاسيس روابط صحيح اجتماعى و احكام حلال و حرام مى‏باشد. حرمت‏شراب و قمار، در آيه 90 آمد است.


و از اين رهگذر، مسائلى از عهد و پيمان و حدود و قصاص و داستهائى از هابيل و قابيل و از بنى اسرائيل نيز بيان شده است،

كه در زمينه مسائل حقوقى و جزائى مى‏باشد. مطالب مربوط به غدير خم در آيات 3 و 67 بيان شده است.


انعام (احشام و چهارپايان)


در قسمتهائى از آيات 136 تا 144 ، رسوم و سنت‏هاى جاهلى را در باره گاو و گوسفند و شتر و بز و قربانى و گوشت آن بيان كرده

و در اصلاح عقائد انحرافى آنان در مورد اين حيوانات كوشيده است.


تلاش هميشگى قرآن در اصلاح «عقيده‏» انسان بخصوص در مورد الوهيت و عبوديت، در اين سوره روشن است

و در همين باره به مسائلى از قبيل توحيد و نبوت و معاد و احتجاج با مشركين و برخى وظائف شرعى پرداخته است.


اين سوره 165 آيه دارد و جز 6 آيه، بقيه در مكه و قبل از هجرت نازل شده است

و بنا به نقلى آيات 20، 23، 91، 93، 114، 140، 151، 152، 153، از اين سوره، مكى است. اين سوره، پس از سوره «حجر» نازل شده است.

[SENATOR]

7- اعراف (جائى است ميان بهشت و جهنم)

در آيات 45 تا 48 از گروهى كه در قيامت، در اعراف خواهند بود يا مى‏كند و از خطاب‏هاى آنان با اهل بهشت، در رابطه با اعمال و پاداشها سخن مى‏گويد.

بنا به تفسيرى هم، اين اصحاب اعراف، ممكن است ائمه باشند كه در حديث است كه:

«نحن الاعراف‏» - ما اعرافيم كه ياران خود را مى‏شناسيم و هر كس كه ما را بشناسد و ما او را بشناسيم وارد بهشت مى‏شود.(تفسير البرهان ج 2 ص 17.)


اين سوره، بيشتر روى سخن با مشركين دارد و نيز مؤمنين،

و از سرنوشت انسانها در طول تاريخ در رابطه با وفا به عهد خدائى و نيز فرجام كار انسان در آخرت، و عذاب و پاداش و عرش و ساعت و قرآن و ... سخن مى‏گويد

و از آيه 148 به بعد، اشاره به رجعتى كه در قوم موسى بصورت گوساله پرستى پيدا شد مى‏كند.

خطاب «يا بنى آدم‏» چندين بار تكرار شده و لحن هشدار دهنده دارد. اين سوره در مكه و قبل از هجرت نازل شده و 206 آيه دارد.

8- انفال (منابع و ثروت‏هاى عمومى در طبيعت)

در نخستين آيه اين سوره، حكم ثروت‏هاى عمومى و اينكه از آن كيست و چگونه و در چه راهى مصرف مى‏شود،

بيان شده است اين سوره به نام «بدر» هم گفته شده زيرا پس از هجرت به مدينه و وقوع جنگ بدر در ماه رمضان،

اين سوره در سال دوم هجرى نازل شده است و متضمن مسائلى مربوط به جهاد و غنائم و انفال و هجرت مى‏باشد و به تعبير امام باقر و امام صادق،

سوره انفال، بريدن دماغ كفار است. كنايه از ضربه‏هائى كه بر آنان وارده شده است.


نزول اين سوره پس از اولين حركت مسلحانه مسلمانان (جنگ بدر) درخور تامل و دقت است.

به جمع‏بندى نقاط قوت و ضعف و ارزيابى عمل مسلمين پرداخته و رهنمودهاى متناسبى مى‏دهد.

اين سوره 75 آيه دارد و نود و سومين سوره‏اى است كه نازل شده است.

[SENATOR]

9- توبه (بازگشت)

در آيه 2 سخن از اين است كه اگر مشركين از راه كج و انحرافى خويش باز گردند و حق را بپذيرند به نفع آنهاست.

اين سوره، بخصوص در 40 آيه اول،


اعلام جنگ با مشركين و منافقين و اولتيماتوم با آنهاست

و (آخرين حرف) ها را با آنها مى‏زند. و بخاطر همين لحن حاد، بدون «بسم الله الرحمن الرحيم‏» شروع مى‏شود.


از آخرين سوره‏هاى نازل شده در سال هشتم هجرى و به روايتى در سال نهم در مدينه است

و از نظر ترسيم خط مشى حكومت اسلامى با قبايل و گروه‏ها و جناحهاى مخالف و روش سياسى اسلام، در روابط و عملها، اهميت‏خاصى دارد.


روحيه شهادت طلبى مسلمين و رسيدن به «احدى الحسنيين‏» در آيه 52 مطرح شده است و در آيه 107 ماجراى مسجد ضرار و توطئه منافقين بيان گرديده است.


نام ديگر اين سوره «برائت‏» است.

بنا به اعلان برائت و بيزارى نسبت به مشركين پيمان شكن.

و بهمين جهت هم در اول سوره بسم الله ... نيست.

زيرا بسم الله نشان امان و رافت است و سوره برائت، بر داشتن امان است و در آن، شمشير است. (از على عليه السلام. به نقل مرحوم طبرسى.)


در اين سوره، مفصلا درباره منافقين بحث‏شده است و مشت آنان را در رابطه با مسائل مبارزاتى و اقتصادى باز كرده است

و به همين جهت نام ديگرش «فاضحه‏» يعنى رسوا كننده است. داراى 129 آيه است.

10- يونس (نام يكى از پيامبران)

در اين سوره كه 109 آيه دارد و در مكه نازل شده،

علاوه بر يادى از يونس پيامبر، مسائلى در مورد توحيد و رسالت انبياء و سرگذشت امتهاى گذشته بميان آمده است.

كه قوت قلبى براى مسلمين است و عبرتى است براى مخالفان عنود و سركش.

بخصوص سرگذشت هلاكت بار فرعون و سپاه او و غرق شدنشان.

[SENATOR]

11- هود (نام يكى از پيامبران)

علاوه بر يادى كه از هود - پيامبر قوم عاد - در آيات 50 تا 60 شده است،


اين سوره مشتمل بر معارف الهى و احكام و عبادات، و آغاز و فرجام خلقت مى‏باشد ،

و از آيه 25 تا 45 سرگذشت مفصل نوح پيامبر و همچنين سرگذشت صالح و لوط و شعيب و موسى نقل شده است.


اين سوره 123 آيه دارد و در سال 9 بعثت در مكه نازل شده است. پيامبر فرموده:

سوره هود مرا پير كرد. اين بخاطر آيه 112 است كه خدا دستور به استقامت مى‏دهد.

12- يوسف (نام يكى از پيغمبران)

اين سوره كه 111 آيه دارد و در سال يازدهم بعثت در مكه ، پس از سوره هود نازل شده .

سرگذشت عبرت آموز يوسف، پسر يعقوب پيامبر را به تفصيل، بيان مى‏كند .

و در آيات آخر، يادى مجدد از دعوت انبياء و موضعگيرى مخالفان و پيروزى و نصرت نهائى خداوند بعمل مى‏آيد تا مؤمنين، به راه خويش دلگرم‏تر شوند.


در بعضى احاديث آمده كه چون در اين سوره فتنه‏گرى زليخا و غير او آمده به زنان ياد ندهيد ،

و بجاى آن سوره «نور» يادشان دهيد كه سرشار از مواعظ و احكام حجاب است. (از على عليه السلام تفسير البرهان ج 2 ص 242.)

[SENATOR]

13- رعد (غرش آسمان و ابر)

در آيات 12 و 13 سخنانى درباره رعد و برق و صاعقه ، آمده و از اين پديده‏هاى طبيعى بعنوان مظهرى از قدرت و رحمت‏خداوند ياد شده است.

اينها هم در مسير كلى سوره كه از توحيد و خلقت و بعثت و راه و بيراهه و ... بحثت مى‏كند مى‏باشد.


از آيه 14 به بعد محور سخن، حالت پذيرى حق يا انكار آن است و نتايج‏خوب حق پذيرى و پاى بندى به تعهدات در مقابل خداوند را بيان مى‏كند و اينكه پيروزى نهائى از آن طرفداران دين خداست.

اين سوره كه 43 آيه دارد در اواخر سال 6 هجرى در مدينه بعد از سوره محمد نازل شده است.



[14- ابراهيم (نام يكى از انبياء)



در آيات 37 تا 42 اين سوره، از دعوت و دعاى اين بينانگذار توحيد، ابراهيم بت‏شكن ياد مى‏كند

و در آيات ديگر، مطالبى از رسالت و توحيد و توصيف آخرت بيان شده است.


در اين سوره اشاره‏اى هم به سرگذشت اقوام بنى اسرائيل و عاد و ثمود دارد و سرنوشت‏شوم تكذيب كنندگان را يادآورى مى‏كند.

بعد از سوره نوح، در مكه، قبل از هجرت نازل شده است، به استثناى بعضى آيات و 52 آيه دارد.
_________________

[SENATOR]

15- حجر (نام سرزمين قوم ثمود)

حجر، نام سرزمينى بين مدينه و شام بود كه قوم ثمود آنجا مى‏زيستند و خداوند، حضرت «صالح‏» را براى هدايت مردم آن فرستاد.

در آيه 80 خداوند از تكذيب اين قوم نسبت به پيامبران و سر انجام شومشان كه دچار عذاب شدند ياد مى‏كند.

داستانهاى تنذيرى و سرگذشت اقوام ديگر در رابطه با نبوت، از مطالب ديگر اين سوره است.

در چند آيه هم از خلقت اوليه آدم و دشمنى ابليس با انسان و برنامه‏هاى اغواگرانه‏اش بحث‏ شده است.

پنجاه و چهارمين سوره‏اى است كه قبل از هجرت، در سال چهارم بعثت در مكه نازل شده و 99 آيه دارد.



16- نحل (زنبور عسل)



زنبور عسل و خانه سازى آن در كوه و كوخ و تهيه عسل از ميوه‏ها و گلها و شفابخش بودن عسل در آيه 68 و 69 اين سوره بيان شده

و الهام خدائى به زنبور در اين تدبيرها و نقشه‏ها ذكر شده است.

نعمتهاى فراوان زمينى و آسمانى خدا از قبيل دريا و كشتى،

ماهيها، جواهرات دريائى، روشنائى ستارگان، باران، و چهارپايان

و همچنين از مسئله وحى، بعثت، قيامت، بطلان عقايد مشركين، كيفر اقوام و ...

از ديگر موضوعات اين سوره است.

بهمين جهت نام ديگرش «نعم‏» (نعمتها) است.

در اين سوره، همچنين به بعضى از عادات و رسوم جاهلى هم اشاره و از آنها مذمت‏ شده است.

اين سوره در مكه بعد از سوره كهف (و قسمتى هم در مدينه) نازل شده و 128 آيه دارد.

[SENATOR]

17- اسراء (حركت‏شبانه)

آغاز سوره اشاره به حركت و سير شبانه پيامبر از مكه تا مسجد الاقصى به قدرت الهى شده است.

اين حركت، مقدمه معراج بزرگ پيامبر به آسمانها بود و رمزى از حركت صعودى انسان در مسير تكامل.

نام ديگر اين سوره «سبحان‏» است.

سرگذشت بنى اسرائيل و ضعف و قوت و پيروزى و شكست آنان ، بعنوان مايه عبرتى براى مسلمانان در اين سوره بيان شده است.

بهمين علت، نام ديگر اين سوره، «بنى اسرائيل‏» است.

در اين سوره چند نكته اخلاقى (اخلاق خانواده و اجتماع) هم مطرح شده است.

بهانه‏گيرى‏هاى مشركين در نپذيرفتن دعوت قرآن در بخش پايانى سوره بيان گشته است.

سوره اسراء، 111 آيه دارد و در مكه در حدود سال 8 بعثت نازل شده است.

18- كهف (غار)

داستان اصحاب كهف، آن غارنشينان يكتاپرستى كه از نظام شرك آلود «دقيانوس‏» به غار پناهنده شدند

و پس از 309 سال خواب در آن غار پس از تغيير نظام و زوال دقيانوس، به شهر برگشتند. به آيات 9 تا 26 رجوع كنيد.

داستان ذوالقرنين و مسافرت موسى با خضر ،

از فرازهاى مهم ديگر اين سوره است و در هر سه داستان شگفت اين سوره، قدرت اعجازگر خدائى مشهود است.

تباهى كار كافران و پاداش بزرگ صالحان در بهشت، از مطالب پايانى اين سوره است.

داراى 110 آيه است و در مكه قبل از هجرت نازل شده است.

در حديث است:

هر كه آيه آخر اين سوره را هنگام خواب بخواند در هر ساعتى كه بخواهد بيدار مى‏شود.

و در حديثى ديگر آمده:

هر كس هر شب جمعه اين سوره را بخواند مرگش شهادت خواهد بود و در قيامت، با شهدا برانگيخته خواهد شد. (تفسير برهان ج 2 ص 455.)

[SENATOR]

19- مريم (مادر حضرت عيسى)

در اين سوره داستان مريم و ولادت عيسى(ع) و يادى از انبياء ديگر و آياتى مربوط به دين و آخرت و توحيد و شركت بيان شده است.

گيرائى و جذبه اين سوره، حتى پادشاه مسيحى حبشه را هم تحت تاثير قرار داد و وقتى كه جعفر بن ابيطالب قسمتى از آن را خواند.

در پايان سوره، باز هم اشاره‏اى شده به نهايت امر متقين و مجرمين كه بهشت و جهنم است.

در مكه و قبل از هجرت و بعد از سوره فاطر نازل شده و داراى 98 آيه مى‏باشد.

20- طه (رمزى است‏خطاب به پيامبر اسلام)

در اين سوره، خطاب به پيامبر اكرم، داستان شگفت موسى و برخوردش را با فرعون و جادوگران

و شيوه انحرافى سامرى را درحركت ارتجاعى او در جامعه بسوى شرك

و نجات قوم بنى اسرائيل از چنگ نظام فرعونى را بيان كرده تا دلگرمى پيامبر و آموزش مسلمين فراهم آيد.

در قسمت آخر سوره از فرمان سجده بر آدم و اغواى ابليس و هبوط و خروج آدم از بهشت‏ياد شده است.

از سوره‏هاى مكى است و 135 آيه دارد.

و به نام سوره «حكيم‏» هم ياد شده است و نام ديگرش هم سوره «كليم‏» است.