هر چند اسکلت الفبايی زبان فارسیدر نوشتار وآهنگ اصلی واژه ها در گفتار طی قرن ها کم و بيش پا بر جا مانده، اما ساختار فرعی و اژه ها و جمله ها تحت شرايط اقتصادی و اجتماعی تحولات زيادی را گذرانده است . کلماتی که در فرهنگ مادی مردم زمينه استفاده نداشته مهجور و از رده خارج شده، کلماتی با قبول بعضی تغييرها به جا مانده و کلماتی بيگانه بی هيچ تغيير و شکل خارجی خود در زبان فارسی کاربرد پيدا کرده است. بی شک پيش از آن که يک زبان به عنوان زبان رسمی در کشوری رايج شود، لهجه های محلی از ارزشی يکسان برخوردارند اما همين که زبانی استاندارد در سرزمينی به وجود آمد، از آن پس ديگر گويش های محلی ارزش های کاربردی و اجتماعی خود را در سطح وسيع کشور از دست می دهند.
با وجودی که گويش شيرازی پيوسته رنگ زبان رسمی مملکت رابه خود می گيرد. هنوز هم اين لهجه با لهجه رسمی تفاوت هايی دارد و هنوز هم پاره ای واژه ها ، اصطلاحات و ترکيب هايی در اين لهجه به گوش می رسد که برای غير شيرازی بيگانه است. بسياری از واژه هايي که در گويش شيرازی کاربرد دارند، دقيقاً با همان تلفظ و معنی معمول در شيراز در فرهنگ های معتبر ضبط شده است و نشانه درستی اين گونه واژه هاست .
 در اين جا اشاراتی هرچند مختصر به برخی از ويژگی ها و قواعد لفظی اين گويش داريم در لهجه شيرازی تکيه بر حسب نوع کلمه روی هجاهای فارسی مختلف است يعنی با تغيير محلی تکيه معنا تغيير می کند. البته اين موضوع خاص لهجه شيراز نيست و زبان فارسی را شامل می شود برای مثال :
 آقو با a کوتاه به معنی پدر و آقو باaa کشيده به معنای آخوند يا يک سيد است. اصل کلی و عمومی در اين گويش تلفظ هر چه ساده تر کلمات است به نحوی که عادت زبانی شيرازی ها ايجاب می کند. بنابراين اگر ما تمام اسامی ، افعال، قيود و .... اين لهجه را بررسی کنيم، می بينيم ضمن اين که درهر يک از اين مقوله ها ساختار ثابتی دنبال می شود، هر جا عادت زبانی شيرازی ها ايجاب کرده، از آن ساختار ثابت عدول شده است برای مثال اغلب کلماتی که در فارسی رسمی به مصوت بلند ( a = ا ) ختم می شوند در گويش شيرازی به مصوت کوتاه( o= ـُ ) ختم می شوند مانند با : بو، بالا : بالو، بابا : بابو، حالا : حالو، کاکا: کاکو .
تمام کلمات مذکور چه به تنهايي و چه درترکيب با ساير کلمات اين تغيير رادارند، اما کلماتی مانند پا، شفا با آنکه به مصوت بلند (a ) ختم می شوند به تنهايی تغيير را نمی پذيرند و فقط در ترکيب با ساير کلمات مصوت بلند پايانيشان تبديل به مصورت کوتاه (o) می شوند. مثلاً : شفا اگر موصوف يا مضاف واقع شود می شود شفُ مصوت بلند (u) (او ) در آخر کلمه به عنوان معرفه ساز به کار می رود.
( مداد _ مدادو ) ( کتاب _ کتابو ) ( گاو_ گاوو).
 همين مصوت معرفه ساز در کلماتی که به هاء بيان حرکت ( هاء غير ملفوظ ) ختم می شوند. پس از حذف مصوت کوتاه(e) ( -ِ ) در آخر کلمه به (ow) تبديل می شود :
 ( نامه _ نامو ) (شيشه _ شيشو ) ( خونه_ خونو) (شونه _ شونو)
 در مورد صرف افعال، پيروی از دستور زبان رسمی معمول است و بازهم هر جا عادت زبانی شيرازی ايجاب کرده، صامت يا مصوتی دگرگون شده است .
 (بشکن _ بوشکون ) ( می جويم _ موجورم )
ضمير های اشاره ( اين ) و ( آن) درگويش شيرازی به ( ای ) و (او) و جمع آنها به ( اينا) و ( اونا) تغيير پيدا می کند .ضماير مفعولی مرا( من) ، ترا( تر)، مارا ( مار)
ها در آخر کلمه بعد از الف در لهجه شيرازی از تلفظ ساقط می شوند:
 (چاه_ چا) ( روباه _ روبا) ( شاه _ شا )( ماه _ ما )
(b = ب ) در آخر بعضی کلمات دو حرفه در گويش شيرازی تبديْ به (ow) می شود.
( آب _ او ) ( تب _ تو ) ( لب _ لو ) می شود.
درتعدادی از کلمات که وسط آنها الف است موقع تلفظ الف تبديل به واو می شود:
 (ارزان_ ارزون ) (تکان _ تکون ) ( جان_ جون )
 در شيراز هنوز مردم محله های قديمی تر بيشتر به لهجه شيرازی سخن می گويند تا بقيه مردم مثلاً لهجه کسبه و اهالی دروازه سعدی، لب آب، دروازه قصاب خانه، دروازه شاه داعی الله .... تفاوت آشکار با لهجه اهالی و کسبه نقاط ديگر شهر دارد.

از نمونه واژه های رايج درشيراز :
asiov


 آسيو = آسياب


barikallo


 باريکلو = بارک الله


 boro balo


 برو بالو = برو بالا


bovo


 بو = بابا ، پدر


 bune


 بونه = بهانه


 tarof


 تارف = تعارف


towe


 توه = تاوه، تابه


 towidan


 تويدن = تابيدن


 capow


 چپو = چپاول


 dati


 داتی = دهاتی


 atish


 آتيش= آتش


 axere sow


 آخرشو= آخرشب


 aftov


 آفتو= آفتاب


 amu


 آمو= اما


 azbe


 ازب = ازبس که


 oftidan


 افتيدن = افتادن


 egad


 اقد= اين قدر


 age


 اگه= اگر


 abar


 اوبر= آن طرف


 uto


 اوتو = درآن اطاق


 ure


 اور = او را


 owrak


 اورک = آورک ، تاب


 owsar


 اوسار= افسار


 owsan


 اوسن = آبستن


 owshan


 اوشن = آويشن ،آبشن


 utowr


 اوطو= آن طور


 owkalle


اوکله = آبگوشت کله، کله پاچه


 owaki


 اوکی = آبکی


 owle ru


 اوله (رو)= آبله (رو)


 owle mor gun


اوله مرغون = آبله مرغون ( مرغان)


 po sodan


 پاشدن= بلند شدن


 uvaxta


 اووختا= آن وقت ها


 uvaxtalo


 اووختال = آن وقت تا به حال


 ow yari kerdan


او ياری کردن = آبياری کردن


 oy somo


 ای شم _ آهای ، با شما هستم


 itow


 ای طو= اين طور


 oyne


 اينه= آينه


 bad badak


 بادبادک = بادکنک


 bad bizan


 بادبيزن = بادبزن


 baggele


 باقله = باقلا


 balxune


 بالخونه= بالاخانه


 bato


 ب ت= با تو


 be dune


 ب دونه = به دانه


 baa ze


 ب ز = بهتر از


 basse


 بس = بست است، کافی است


 baaze


 بض = بعض


 bakroy


 بکری = بکرايي (يکی از مرکبات)


 bun


 بون= بام


 paxse


 پخشه = پشه