یکی از سوالاتی که معمولا از بیماران پرسیده نمی شود این است که کجا زندگی می کنند. عدم توجه به این پرسش و پاسخ آن به دلیل بی اطلاعی یا بی توجهی افراد اعم از پرسنل پزشکی و بیماران به نقش مهم محیط زیست بر سلامت و در بروز اختلالات و بیماری های مختلف است...
اما آیا واقعا اطلاعات جغرافیایی می تواند به سلامت افراد کمک کند؟ آیا عبارت «محیط زیست» در میان سوالات پزشکان به چشم می خورد؟ آیا پزشک شما هرگز درباره شرایط محیطی که در آن زندگی می کنید، پرسیده است؟ بسیاری از افراد با توجه به وضعیت اقتصادی، خانوادگی، شغلی و... مکان های جغرافیایی مختلفی را برای زیستن برگزیده و درواقع زندگی را در شرایط محیطی مختلف تجربه کرده اند. از نظر شرح حال پزشکی این سوال که «کجا زندگی یا کار می کنید؟» و به عبارتی «در چه موقعیت محیطی و جغرافیایی زندگی را سپری می کنید؟» به معنی آن است که «آیا خود را در معرض عوامل خطرساز که در بیشتر موارد خودتان نیز از آن بی اطلاع یا به آن بی توجه اید، قرار می دهید.» علاوه بر محل زندگی، شغل شما نیز نقش بسزایی در پاسخ به این سوال دارد. برای مثال پاسخ فردی که دائما در حال سفر های هوایی است با شخصی که با قطار سفر می کند یا کسی که به ندرت به سفر می رود متفاوت است.


● تاریخچه ای که در مطب پزشکان نمی پرسند
اگر دوره های زندگی خود را مرور کنید، شاید دریابید که در محدوده های زمانی مختلف تحت عوامل خطرساز گوناگون قرار گرفته اید. برای مثال ممکن است ۱۵ سال اول زندگی را در شهری صنعتی یا منطقه ای با غلظت های بالای آلاینده های گوگردی و کربنی گذرانده باشید و درنتیجه حضور مستمر در چنین محیطی ریه های شما مدت ها در معرض این آلاینده ها قرار گرفته اند. پس از این دوران به منطقه دیگری نقل مکان کرده اید که کارخانه پلاستیک سازی در آن واقع شده که در آن مقادیر زیادی بنزن و ترکیبات کلر مصرف می کنند و شما بخش دیگری از عمر خود را در این شرایط گذرانده اید. به این ترتیب ریه های شما دوران میانسالی را در حال استنشاق غلظت های مختلف این مواد سپری می کنند. سپس به خاطر فرصت شغلی مناسب راهی شهر دیگری شده اید که به خاطر موقعیت جغرافیایی و فعالیت های بشری ریه های نسبتا مسن تر شده شما را با مقادیر زیاد ذرات معلق، دی اکسید کربن و دوز های بالای ازن پر می کند. با چنین تصویری از سابقه محل زندگی تان می توانید حدس بزنید تاریخچه محیط زیست تان تا چه حد به سلامت شما صدمه زده است و شاید این تنها تاریخچه ای باشد که در مطب پزشکان درباره آن سوالی از شما پرسیده نمی شود.
اینکه طی سال های گذشته کجا زندگی کرده اید؟ کیفیت آب آشامیدنی مناطقی که در آن سکونت داشتید چگونه بوده است؟ سطح آلاینده های این محیط ها و سوالاتی از این قبیل که به محیط زیست انسان مربوط می شود معمولا مورد غفلت قرار می گیرند. به این ترتیب شاید اگر فردی که اخیرا دچار حمله قلبی شده نقشه محل زندگی خود طی سال های گذشته را از نظر عوامل خطرساز و موثر در وقوع این اتفاق مرور کند، دریابد که او بهترین راه را برای رویارویی با حمله قلبی انتخاب کرده است.


● ژئومدیسین یا زمین شناسی پزشکی چیست؟
زمین شناسی پزشکی به مطالعه تاثیر عوامل و فرآیندهای طبیعی بر سلامت انسان و حیوان می پردازد. این علم شامل زمین شناسی، زیست پزشکی و سلامت عمومی است برای رفع طیف وسیعی از مشکلات سلامت محیطی به کار می گیرد و این قابلیت را دارد که گروه های پزشکی را به پیگیری مسایل مربوط به بهداشت محیط و ارتقای سلامت عموم ترغیب کند.
بنابراین یکی از نکات مهمی که لازم است در روند تشخیص و درمان مورد توجه پزشکان قرار گیرد اطلاعات جغرافیایی محل زندگی بیماران است که درحال حاضر در حوزه دانشی به نام زمین شناسی پزشکی (ژئومدیسین) گنجانده شده است. این علم نسبتا نوپا، نیازمند حمایت گسترده ای است که لازم است پزشکان آینده درخصوص زمین شناسی پزشکی آموزش ببینند و از اهمیت آن در یافتن عوامل زمینه ساز ابتلا به بیماری های مختلف آگاه شوند.
به علاوه اختصاص جایی در فرم های ثبت شرح حال پزشکی و سابقه بیمار به تاریخچه محل زندگی به تشخیص و یافتن علل زمینه ساز ابتلا به بیماری ها کمک می کند و چه بسا در تسریع درمان و حتی پیشگیری از تشدید علائم و نیز کاهش موارد جدید ابتلا از طریق اطلاع رسانی و آگاه سازی جمعی نیز موثر باشد. شاید علم زمین شناسی پزشکی و آگاهی همزمان از وضعیت سلامت بدن و شرایط محل زندگی از نظر عوامل زمینه ساز یا تشدیدکننده یک بیماری به افراد کمک کند در تصمیم گیری های خود برای انتخاب محل سکونت و حتی محل کاردقت بیشتری داشته باشند و حتی الامکان از آثار سوء محیط زیست بر سلامتشان بکاهند، مضاف براینکه گروه های فعال در حوزه سلامت و پزشکی را به اقدامات لازم برای بهبود کیفیت شرایط زندگی، فعالیت های پیشگیرانه و درمانی هدفمند وامی دارد.