ارزشهاي اخلاقي

در مکتب پنجمين امام شيعه
عُجب(خودپسندي)

1ـ ثَلاثٌ دَرَجا تٌ، وَ ثَلاثٌ كَفَارا تٌ وَ ثَلاثٌ موبقاتٌ ثَلاثٌ منْجِياتٌ... وَ الْمُوبِقاتُ فَشُحٌّ مُطاعٌ وَهَوى مُتَّبَعٌ وَ اِعْجابُ الْمَرْء بِنَفْسِهِ ...
اثنى عشرية فى المواعظ العددية/112، خصال ج 1/41، بحار ج69/314 مشكاة الانوار/148 سفينة البحار، ج2، ص 160، وسائل الشيعة، ج1، ص 77
سه چيز باعث بلندي درجه، و سه چيز، کفّاره گناهان و سه چيز موجب هلاکت، و سه چيز نجات بخش مي باشد... و اما(آن سه که) هلاک کننده است: 1ـ بخلي که از آن تبعيّت کنند، 2ـ هوا و هوسي که دنبالش روند، 3ـ خودپسندي
2ـ اَلْفَرَحُ وَالْمَرَحُ وَالْخُيْلاء كُلُّ ذلِكَ فِى الشِّرْكِ وَ العَمَلِ فِى اْلاَرْضِ بِالْمَعْصِيَةِ. تفسير نورالثقلين، ج4/ 536
خودپسندي، خودخواهي، فخرفروشي همه در رديف شرک و گناهي است که در روي زمين انجام مي گيرد.
3ـ {يا جابر} سَدِّ سَبيلَ الْعُجْبِ بِمَعْرِفَةِ النَّفْسِ. بحار 78/164
اي جابر! با شناخت نفس، مانع پيدايش عجب باش.
4ـ عن احدهما عليهما السلام قال: دَخَلَ رَجُلانِ الْمِسْجِدَ اِحْداهُما عابِدٌ وَاْلآخَرُ ف اسِقٌ، فَخَرَج ا مِنَ الْمَسْجِدِ وَالْفاسِقٌ صِدّيقٌ، وَالْعابِدُ فاسِقٌ، وَذلِكَ اَنَّهُ يَدْخُلُ الْعابِدُ الْمِسْجدَ مُدِلاً بِعِبادَتِهِ يُدِلٍّ بِها فَتَکُون فِکْرتُهُ في ذلِک وَ تَكُونُ فِكْرَةُ الْفاسِقِ فِى التَّنَدُّمِ عَل ى فِسْقِهِ وَ يَسْتَغْفِرُ الله عَزَّوَجَلَّ مِمّا صَنَعَ مِنَ الذُنُوبِ.
اصول كافى ج 2ـ باب العجب ـ /314، بحار ج 69/311، وسائل الشيعة ج1 ـ كتاب الطهارة ابواب مقدمة العبادات باب 23ـ ص 76.
از امام باقر(ع) يا امام صادق(ع) نقل شده که فرمودند: دو مردي که يکي عابد و ديگري فاسق بود، وارد مسجد شدند، وقتي از مسجد بيرون آمدند، مرد فاسق، صادق و صالح گشته و آن عابد، فاسق گرديد، اين براي آن بود که عابد چون وارد مسجد شد به عبادت خود نازيد و تمام فکرش در اين خلاصه گشت، ولي فکر فاسق به دنبال توبه و پشيماني از کارهاي زشت خويش بود و از خداوند عزّوجلّ درباره گناهاني که مرتکب شده بود، آمرزش خواست.
سعدي با اينکه اسمي از اين دو امام بزرگوار نمي برد، مضمون اين حديث شريف را در بوستان به شعر درآورده است که در بخشي از آن چنين آمده:



  • سخن ماند از عاقلان يادگار گنهکار، انديشه ناک از خداي که آن را جگر خونشد ز سوز درد ندانست در بارگاه غني بر اين آستان عجز و مسکينيت به از طاعت و خويشتن بينيت
  • زسعدي همين يک سخن گوش دار بسي بهتر از عابد خودنماي که اين تکيه بر طاعت خويش کرد سرافکندگي به زکبر و مني به از طاعت و خويشتن بينيت به از طاعت و خويشتن بينيت

5ـ يا جابر لا اخرجك الله من النقص و التقصير
بحار ج 68/ 235, کافي ج2/ 72, وسايل الشيعه ج1/ 72, مشکاة الانوار/320
اي جابر! خداوند تو را از نقص و تقصير بيرون ننمايد! {تا دچار خودپسندي و تکبر نشوي}.
6ـ ثَلاثٌ قاصِماتُ الظَّهْرِ: رَجُلٌ إسْتَكْثَرَ عَمَلَهُ وَ نَسِىَ ذنوبَهَ، وَ اَعْجَبُ بِرِأْيِهِ.
وسائل الشيعة ج1/73، بحار ج69/314، خصال ج1/55، مشكاة الانوار ص 226
سه چيز پشت آدمي را مي شکند:
1ـ کسي که عمل نيک خويش را بزرگ بشمارد.
2ـ کسي که گناهان خود را فراموش کند.
3ـ کسي که استبداد به رأي داشته باشد.
7ـ من اشعار المنسوب الى ابى جعفر الباقر(ع)



  • عجبت من معجب بصورته و فى غد بعد حسن صورته و هو على عجبه و نخوتة ما بين جنبيه يحمل العذرة
  • وكان من قبل نطفة مذرة يصير فى القبر جيفة قذرة ما بين جنبيه يحمل العذرة ما بين جنبيه يحمل العذرة

انوار الربيع سيد علي خان الصدر المدني /300
از اشعار منسوب به امام پنجم(ع) : تعجب مي کنم از فردي که بخاطر زيبائي صورت، مبتلا به خودپسندي شده در حالي که قبلاً نطفه اي فاسد شدني بود. و فردا هم ـ بعد از زيبائي صورت ـ در قبر به صورت مرداري کثيف در مي آيد و او در حال خودپسندي و نخوت، در شکم خود حامل کثافات و قاذورات است!!
8ـ ل ا بَأْسَ اَنْ تُحَدِّثَ أخاكَ إذا رَجَوْتَ اَنْ تَنْفَعَهُ وَ تَحُثَّهُ، وَ اِذا سَأَلَكَ هَلْ قَمْتَ اللَّيْلَةَ اَوْ صُمْتَ فَحدِثْهُ بِذلكَ، اِنْ كُنْتَ فَعَلْتَهُ، فَقُلْ: رَزَقَ الله تَع الى ذلِكَ، وَلا تَقُولُ: لا فَاِنَّ ذلِكَ كِذبٌ.
بحار ج69/322، سفينة البحار ج2 ص 162
امام(ع) فرمود: مانعي نيست در صورتي که اميد داشته باشي برادر دينيت را سودمند مي افتد، از کارهاي نيکت او را مطلع سازي، و اگر وي پرسيد که آيا شب براي نماز بلند شدي يا روز گذشته روزه گرفتي؟ او را از حالت با خبر ساز و اگر برايش گفتي، بگو خداوند متعال اين توفيق را به من داد، و در جوابش مگونه، چون اين، دروغ محسوب مي شود.
9ـ قالَ (ع) قالَ رَسُولُ الله(ص): وَيْلَ لِمَنْ يَخْتالُ فِى ألارْضِ يُعارِضُ جَبّ ارَ السَّماواتِ وَألارْضِ.
عقاب الاعمال ـ عقاب من مشى على الارض اختيالا
امام پنجم(ع) فرمود: رسول خدا فرموده: واي بر آن که در روي زمين خودخواهي و خودپسندي نمايد، و با جبّار آسمانها و زمين {خداوند متعال} معارضه و مخالفت کند.
10ـ عن ابى جعفر(ع) عن النّبى(ص) قالَ: قالَ الله تَعالى: اَنا أَعْلَمُ بِم ا يَصْلَحُ بِهِ اَمْرُ عِبادى وَ اَنَّ مِنْ عِبادِى الْمُؤْمِنينَ لَمَنْ يَجْتَّهِدُ فى عِبادَتِهِ فَيَقُومُ مِنْ رُقادِهِ وَ لَذيذ وَسادِهِ، فَيَجْتَهِدُ وَ يَتْعَبُ نَفْسَهُ فى عِبادتى، فَأَضْرِبُهُ بِالنُّعاسِ الليَّلَةَ وَ الْلَيْلَتيْنِ نَظَراً، منّى لَهُ وَ اِبْقاء عَلَيْهِ، فَيَنامُ حَتّى يَصْبَحَ، فَيَقُومُ ماقِتاً لِنَفْسِهِ زارِياً عَلَيْها، وَلَوْاُخلِّى بَيْنَهُ وَ بَيَنَ ما يُريدُ مِنْ عِبادَتى لَدَخَلَهُ مِنْ ذ لِكَ الْعُجْبُ بِأَعْمالهِ فَيَأْتيهِ ما فيهِ هَلاكُهُ بعُجْبِهِ بِأَعْمالِهِ، وَ رِضاهُ عَنْ نَفْسِهِ حَتّى يَظُنَّ أنَّهُ قَدْفاقَ الْعابِدينَ، وَ جازَ فى عِبادَتِهِ حَدًّ التَّقْصيرِ فَيَتَباعَدُ مِنّى عِنْدَ ذلِكَ، وَ هُوَ يَظُنُّ اَنَّهُ تَقَرَّبَ إلَىَّ.
بحار ج 69/321، وسائل الشيعة ج1 ص173
از امام باقر(ع) نقل شده که رسول خدا(ص) گفتند: خداوند متعال فرمود: من به اموري که بندگانم بدان اصلاح مي شوند، آگاهم، و همانا از بندگان مؤمن من کساني هستند که در عبادت کوشش مي کنند و از خواب شيرين خود صرف نظر کرده و از رختخواب نرم خويش برخاسته و در عبادت من، خود را به تعب و زحمت مي اندازند. لذا بخاطر لطفي که نسبت به او دارم يکي دو شب خواب را بروي غالب مي کنم و او تا به صبح مي خوابد و بعد از برخاستن، نفس خود را شماتت مي کند، و اگر اين لطف را نسبت به او اظهار نمي کردم و او آن عبادت را انجام مي داد، عُجب و خودپسندي دامنگيرش مي شد و او را به هلاکت مي انداخت چون او مي پنداشت که بر عابدين تفوّق جسته و در عبادت از حد عادي فراتر رفته است و لذا بخاطر اين رضامندي از خود و عجبش، از من دور مي شد در حالي که مي پنداشت به من تقرّب پيدا کرده است.