قره كليسا يا كليساي طاطائوس در شمال ‌شرق شهرستان چالدران و جنوب ماکو از توابع استان آذربايجان‌غربي واقع شده است. تاريخ آن به روايت خورناستي مورخه ارمنه به اوايل دوره مسيحيت مي‌رسد. اين كليسا از معتبرترين و پرنقش و نگارترين كليساهاي ارمنيان در ايران است و از شهرت جهاني برخوردار است . در چهارم مرداد هر سال برابر با 26 ژوئن ميلادي ارمنيان جهان براي زيارت كليساي طاطائوس مقدس به ايران مي آيند كه به همراه آنها تعدادي از سفراي كشورهاي مسيحي در ايران نيز در مراسم زيارت كليساي طاطائوس شركت مي‌كنند. قره در زبان آذري به معناي سياه است و وجه تسميه اين نام سياه بودن قسمتي از کليسا است. ظاهراً ساختمان اصلي کليسا تماما از سنگ هاي سياه ساخته شده که پس از بازسازي قسمتي از سنگ ها به وسيله سنگ هاي سفيد جايگزين شده است. به احتمال زياد اين عمل به صورت عمدي انجام شده تا آيندگان از شکل و ظاهر اوليه کليسا مطلع باشند.
اين کليسا در دوره هاي مختلفي، به دلايل مختلف ويران و مجدداً بازسازي شده است. در سال 1230 ميلادي (616 هجري) هنگام حمله چنگيز، قسمت بزرگي از اين کليسا ويران شد، ولي هنگام اقامت هلاکوخان مغول در آذربايجان، خواجه نصيرالدين طوسي به مرمت آن همت گماشت. اين کليسا يک بار نيز در زلزله اي که در سال 1319 ميلادي اتفاق افتاد، ويران شد و بنا بر روايت آندرانيک هويان، سندي درباره تعمير آن به وسيله زکرياي قديس در سال 1329 در دست است. اين کليسا در سال 1691 ميلادي با سنگ هاي سياه، در سال 1810 به وسيله اسقف ماکو، به نام سيمون بزنوني با نصب سنگ هاي سفيد و در زمان قاجار به وسيله عباس ميرزا تعمير شد.
قره کليسا داراي ويژگي خاص معماري ارمني بوده و از نظر حجم و تکنيک يکي از با ارزش ترين آثار تاريخي کشور محسوب مي شود. اين بنا از اشتهار جهاني برخوردار بوده و بسياري از ارامنه داخل و خارج کشور براي انجام مراسم مذهبي به اين کليسا مي آيند.

تادئوس يا طاطائوس (طاطاوس) يکي از حواريون مسيح است که در سال چهل ميلادي به ارمنستان آمد و به تبليغ مسيحيت پرداخت. گروه زيادي به آيين مسيح روي آوردند که از آن جمله ساناتروک پادشاه ارمنستان و دخترش ساندخت بود. ولي سلطان کمي بعد پشيمان شد و به مخالفت با آيين جديد پرداخت و دستور داد تا تادئوس، ساندخت (دخترش) و گروهي ديگر که به مسيحيت گرويده بودند (حدود 3500 نفر) را به قتل برسانند.
در سال 302 ميلادي، زمان پادشاهي تيرداد از پادشاهان ارمنستان، مسيحيت در اين کشور دين رسمي و همگاني شد. مسيحيان ارمني که خاطره شهادت تادئوس و ساندخت را نسل به نسل حفظ کرده بودند در محل فرار آنان کليساهايي بنا کردند که قره کليسا يکي از آنهاست. بنابر عقيده ارامنه کليساي طاطائوس اولين کليسايي است که به دستور مبشرين و حواريون مسيح در دنيا ساخته شده است و چون از نظر مذهبي، شهادت را بزرگترين سعادت براي بشر مي دانند، هر سال در روزهاي آخر تير ماه و هفته اول مرداد ماه که مصادف با قتل تادي مقدس و پيروان مسيحي او است در قره کليسا مراسم خاصي بر پا مي دارند.
اين کليسا امروزه به مناسبت جشني سالانه، تابستان ها ميعادگاه ارمنيان ايران و حتي کشورهاي همسايه است. در هفته اول مرداد ماه، ارمنيان از شهرهاي تبريز، اروميه، تهران، اصفهان، قزوين و... به صورت گروهي و خانوادگي به قره کليسا مي آيند. علاوه بر ارمنيان، خانواده هايي از آشوريان و به ندرت خانواده هاي کاتوليک هم در اين جشن شرکت مي کنند.
يکي از آداب پسنديده در طول زيارت سه روزه، آيين هاي غسل تعميد کودکان و نوجوانان ارمني در اين کليسا است. زيرا عده اي براين عقيده اند که تعميد کودکانشان در نخستين کليساي حضرت مسيح و محل شهادت حواري آن حضرت، همراه با خير و برکت است. گروهي نيز فرزندانشان را با نذر و نيت در آنجا غسل تعميد مي دهند و به همين خاطر سن غسل تعميد گيرندگان گاه به ?? و ?? سال هم مي رسد.
روزهاي توقف خانواده ها در قره کليسا متفاوت است. رسم اين است که سه روز (از اول تا سوم مرداد) بايد در آنجا بمانند ولي کساني که از راه دور مي آيند، گاهي بيش از سه روز مي مانند. خانواده هايي هم که از شهرهاي نزديک مي آيند ممکن است فقط روز دوم آنجا باشند، سپس مراجعت کنند.


در اطراف کليسا، به رغم فراواني جمعيت در روزهاي جشن، ساختمان و بنايي براي بيتوته زائران نيست. خانه هاي روستايي قره کليسا (در سيصد متري کليسا، که 10 تا 12 خانه است) متعلق به کشاورزان مسلمان روستاست و مورد استفاده مسافران قرار نمي گيرند.از طرف خليفه گري ارامنه، در روزهاي جشن چادرهايي در اطراف کليسا نصب شده که در اختيار مسافران قرار داده مي شود. علاوه بر آن؛ گروه زيادي از مسافران با خود چادرهاي مسافرتي حمل مي کنند تا با مشکل اقامت رو به رو نشوند.
جشن قره کليسا براي ارمنيان، مجموعه اي از انگيزه هاي اعتقادي، قومي، سنتي، خانوادگي، عاطفي، تفريحي و همچنين مسافرت و استفاده از آب و هواي ييلاقي و ديدار دوستان و آشنايان است. تهيه غذا و پرداختن به خوردن و آشاميدن، سرگرمي عمومي خانواده ها را در اين سه روز تشکيل مي دهد. در بيشتر ساعت هاي روز و شب سفره و بساط غذا در چادرها يا آستانه چادرها گسترده است و اين سفره ها مرکز گرد آمدن خانواده ها و آشنايان است. تجديد ديدار با دوستان و آشنايان نيز يکي از ويژگي هاي اين جشن سه روزه است. چنان که برخي از ارامنه تنها در موقعي که به قره کليسا مي آيند يکديگر را ملاقات مي کنند. در اين سه روز آيين دعاي کليسا در روزهاي اول و دوم مرداد صبح و عصر برگزار مي شود، ولي در روز سوم، تنها يک بار و با آيين ويژه عيد به وسيله اسقف اعظم که از تهران مي آيد و اسقف تبريز اجرا مي شود. شرکت در آيين هاي کليسا در روزهاي جشن اجباري نيست و ديده شده است که برخي افراد هيچ گاه در اين مراسم شرکت نمي کنند.
در دو کيلومتري شمال غرب کليسا، بر بلندايي، نمازخانه اي وجود دارد که طبق گفته ها محل شهادت ساندوخت، اولين شهيده مسيحي است که قدمت آن به قره کليسا مي رسد. اين کليسا در انتهاي جاده اي قرار دارد که صرفاً براي اين کليسا و يک روستاي کوچک ساخته شده است.