چینه شناسی

[RUBY]

3_ مارنها يماسه اى دانه ريز با ميان لايه هاى ماسه اى قرمز رنگ
90متر
4_ ماسه سنگ رس دار با لايه بندى 60 تا 200 سانتيمتر برنگ سبز و
زرد با درون لايه هاى ماسه اى
150متر
5_ کنگلومراى قرمز روشن
200متر
6_ طبقات ماسه اى – رسى قرمز رنگ
290متر
در شرق باش کند (حسن آباد) گدازه ها ى ريوليتى پراکنده در قسمت زيرين سازند مشاهده مى گردد. ضخامت سازند قرمز بالايى بين موشاميا – حصار به 1700 متر مى رسد.

[RUBY]

منطقه زنجان
درجنوب زنجان (تپه هاى سعيدآباد_ کرسف) سازند قرمز بالايى گسترش دارد و J.Hadjian آن را به دو زير واحد تقسيم نموده است. ولى اين تقسيم بندى در اينجا نيز جنبه محلى دارد و بطور جانبى سريعاً تغيير ليتولوژى مى دهد.
زير واحدM1: با ظاهر رنگين که از تناوب نوارهاى سبز و سفيد، صورتى، بنفش، ارغوانى و قهوه اى بوجود آمده و فراوان بودن تبخيريها مشخص مى گردد. ضخامت آن 600 تا 700 متر است. ژيپس بشکل نودول، رگه و يا طبقه در بخش زيرين وجود دارد . ژيپس ها گاهى ساختمان دياپيرى از خودنشان مى دهند. در اينجا نمک برونزد ندارد(Ansari, 1965). چندين چشمه شور از داخل مارنها جريان دارند. يک افق برشى و توف بلورين با ترکيب آندزيتى بضخامت 4متر در فاصله 180 متر بالاى سازند وجود دارد.
زير واحد M2: بطور يکنواختى قرمز رنگ است واز رس، مارن و شيل ماسه اى و درون لايه هاى ماسه سنگ تشکيل گرديده است. کنگلومرا بطور محلى بشکل لايه و عدسى وجود دارد ولى گاهى اوقات مى تواند نسبت درصد مهمى از کل مقطع را بخود اختصاص دهد. يک افق کنگلومرايى ضخيک بضخامت 400 متر که بطول 20 کيلومتر امتداد دارد جاده زنجان – بيجار را قطع نموده است. قطعات کنگلومرا گردشدگى خوبى دارند و اساساً از سنگهاى ولکانيکى تشکيل شده اند. ضخامت اين زيرواحد مى بايست بيش از 1500 متر ويا حتى 2000 متر باشد. بخاطر قرار گرفتن روى آهکهاى بورديگالين سن آن ميبايست بعد ازبورديگالين_ پليوسن باشد.
منطقه ميانه
آهک مرجانى گنادقادى نمايانگر پيشروى درياى اليگوسن_ ميوسن از سمت جنوب مى باشد. اما اين دريا بسيار سريع پسروى نمود و رژيمى کولابى بر منطقه حاکم گرديد. در نتيجه ضخامت زيادى از رسوبات تبخيرى همزمان با ولکانيسم قره اورى ته نشست گريد. اين رسوبات که با داشتن کانيهاى تبخيرى مشخص مى شوند در دو منطقه گسترش يافته اند. منطقه مامان و آهى چاي. J.L.Lescuyer 8 R.Riou(1976) اين نهشته ها را به کولابهاى بزرگ ميوسن نسبت داده اند.
در جنوب مامان تمام رسوبگذارى ميوسن به ته نشست ژيپس ، سپس نمک کم و بيش پتاس دار محدود مى گردد که در حدود 50 متر ضخامت دارد. در مجاورت کلرور سديم و کلرور پتاسيم (سيلويت) قرمز رنگ، کارناليت و سولفات جديدى از کلسيم، منيزيم و پتاسيم بنام مامانيت از اين محل گزارش گرديده است(G.Ladame, 1942). اين سولفات در حقيقت يک نودول چندنمکه است که در قاعده نمک (Sel) ديده شده است.

[RUBY]

سازند آهى چاى
فرو نشست کف حوضه آهى چاى پس از عقب نشينى درياى ميوسن زيرين همچنان ادامه يافته و سبب گرديده تا نزديک به 1400 متر مولاس، ارژيليت و کانيهاى تبخيرى در آن ته نشست گردند. ضخامت زياد طبقات مارن و ژيپس و ارتباط تدريجى با سازند قرمز بالايى سبب گرديده تا J.L.Lescuyer 8 R.Riou(1976) نام جديدى براى اين رسوبات انتخاب نمايند و آن را سازند آهى چاى بنامند. فسيل در اين سازند بسيار نادر است و حد اين سازند را با سازند قم فقط در گوايکلر (جنوب ميانه) مى توان مشاهده نمود. اين سازند از واحدهاى ليتولوژيکى زير تشکيل يافته است (شکل 28).
1- يک افق ژيپس و نمک بضخامت حدود 50 متر که همشيب روى سازند قم قرار گرفته است.
2- مارن ژيپس دار برنگ روشن بضخامت حدود 290متر
3- تناوب طبقات ماسه اى برنگ قرمز و مارن سبز کم و بيش ماسه اى ضخامت حدود 500 متر. ضخامت ماسه سنگ قرمز رنگ بطرف حاشيه شمالى حوضه افزايش مى يابد.



شکل 28_ ستون چينه شناسى سازند آهى چاى

[RUBY]

1- مارن سبز رنگ ژيپس دار بضخامت 650 متر که نشانگر بازگشت حوضه لاگونى است. افقهاى بالاتر که بيشتر ماسه اى هستند داراى آثار بلورهاى نمکى و حفرات کرمها مى باشد.
2- رديف از طبقات ماسه سنگى و مارن گاهى اوقات ژيپس دار بضخامت 350 متر . در اين واحد فسيلRotalia cf. beccari (ميوسن ميانى؟) وجود دارد. در روى طبقات ماسه سنگى ساختمانهاى رسوبى مثل ريپل مارک، قالب شيارى(flute casts)، ترکهاى گلى و آثار قطرات باران ديده مى شود که مفهوم آن خارج شدن موقتى از آب است. اين واحد با سازند قرمز بالايى ارتباط تدريجى دارد.

سازند قرمز بالايى
احتمالاً در زمان ميوسن بالايى رژيمى قاره اى سبب پرشدگى حوضه جنوب ميانه گرديده و سازند قرمز بالايى را بوجود آورده است. فراوانى قطعه سنگهاى دگرگونى و رسوبى (ماسه سنگ لالون) نسبت به ولکانيتهاى ترسير تائيدى بر حمل فرآورده هاى تخريبى از سمت جنوب مى باشد. در مرکز حوضه بالغ ب ر1500 متر رسوبات مولاس و کنگلومرا انباشته شده اند. ناوديسها قره اورگان و شايور بهترين برشهاى زمين شناسى را در معرض ديد قرار داده اند. مولاسها در بخش غربى (حوضه قرانک) گسترش دارند و بطور محلى داراى ليگنيت و آثار گياهى است. در حاشيه حوضه ضخامت رسوبات به 50 يا 100 متر کاهش مى يابد.
از ميانه بطرف شمال غرب، در مناطق تبريز، خوى، مهاباد رسوباتى به سازند قرمز بالايى نسبت داده شده اند. در اطراف تبريز نهشته هاى شبيه به سازند قرمز بالايى وجود دارند ولى چون در زير آنها سازند قم ديده نشده است لذا بعنوان رسوبات ميوسن مشخص گرديده اند که بخشى از آن معادل زمانى سازند قم است. درمهاباد و خوى نيز سازند قم توسط رسوبات سيستم کواترنرپوشيده شده اند. منطقه ماکو شمالى ترين ناحيه ايست که رسوبات قرمز بالايى از آنجا گزارش گرديده است.
در شمال دهکده شاه آباد سه واحد مختلف در اين سازند تشخيص داده اند.
1- کنگلومراى قرمز با درون لايه هاى مارن قرمز، ماسه سنگ درشت دانه با چينه بندى متقاطع.



1- تناوب مارن قرمز و خاکسترى مايل به سبز در زير و مارن قرمز در بالا. بسمت شرق اين واحد ضخيمتر شده و داراى چندين لايه نازک گچ مى باشد.
2- مارن قرمز و رس با عدسيهاى ماسه سنگ.
ضخامت کل سه واحد در اين منطقه بيش از 700 متر مى باشد.
در شمال ماکو (شمال دهکده دانالو) سازند قرمز بالايى از کنگلومرا و ماسه سنگ قرمز تشکيل گرديده است.
در اينجا برخلاف ديگر نقاط ايران مرکزى که سازند قرمز بالايى با مرز تدريجى و همشيب بر روى سازند قم قرار گرفته، لايه هاى قرمز با دگرشيبى بر روى واحد مارنى بخش بالايى سازند قم بالايى با مرز تدرجى و همشيب بر روى سازند قم قرار گرفته است(غرب دهکده قره تپه) و در شمال همين دهکده نيز بر روى واحد آهکى سازند قم قرار مى گيرد. بنظرم. علوى نائينى و ح. بلورچى (1973) وجود اين دگرشيبى سبب کاهش ضخامت سازند قرمز بالايى در اين ناحيه گرديده است.

[RUBY]

6_3_1_4_ محيط رسوبى
پس از حوادث ميوسن زيرين که منجربه خارج شدن بخش عمده اى از ايران مرکزى و آذربايجان از آب گريد، حوضه هاى رسوبى قاره اى در اين مناطق گسترش يافتند. ناپديدشدن درياى اليگوسن_ ميوسن مى تواند از پايين افتادن جهانى سطح آب درياها، حرکات کوهزايى و يا عملکرد همزمان هر دو عامل ناشى شده باشد. بدون شک حادثه کوهزايى مهمى در حد فاصل بين زمان تشکيل سازند قرمز بالايى رخ نداده، زيرا، بجز چند ناحيه در حاشيه حوضه (مثل شمال جام، ماکو، بلوارد_بافت) اين دو سازند ارتباط تدريجى و پيوسته دارند و چنين استنباط مى گردد که حرکتهاى تکتونيکى اواخر ميوسن زيرين اپيروژنيکى بوده اند. بالا آمدن نهشته هاى سازند قم همراه با ولکانيت هاى اليگوسن_ ميوسن زيرين سبب افزايش نرخ فرسايش و آزاد شدن حجم زيادى از فرآورده هاى تخريبى گرديد که بشکل رسوبات آبرفتى در مخروط افکنه ها و يا رسوبات تبخيرى – تخريبى ريزدانه در حوضه هاى باقيمانده کولابى ته نشست گرديده اند. در واقع نهشته هاى سازند قرمز بالايى رسوباتى هستند که پس از بالا آمدگى عمومى منطقه و فرسايش آنها، بداخل گوديهاى پاى رشته کوهها حمل و ته نشست گرديده اند اين رسوبات از اين نظر قابل مقايسه با مولاسهاى آلپ هستند (A.Vatan , 1964) .
با توجه به آنچه که در بخش چينه شناسى سازند قرمز بالايى بيان گرديد، اين سازند داراى دو رخساره متفاوت مى باشد.

1_ رخساره تخريبى
اين رخساره در اغلب رخنمونهاى سازند قرمز بالايى که در حاشيه حوضه قرار داشته اند ديده مى شود. در چنين مناطق اغلب با کنگلومراى قاعده اى شروع مى شود و گاهى با سازند قم ارتباط دگر شيب دارد. ساختمانهاى رسوبى مثل چينه بندى مورب، ريپل مارکهاى جريانى، فلوت کاست، ايمبريکشن، از رخنمونهاى مختلف اين سازند گزارش گرديده اند که عامل حمل و نقل را جريانهاى کششى (Traction currents) معرفى مى نمايند. اثرات قطرات باران و ترکهاى گلى نشان مى دهد که رسوبات متناوباً در معرض هوا قرار گرفته اند. بنظر مى رسد ذرات تخريبى عمدتاً منشاء محلى دارند، چون جنس اغلب قطعات واحدها يا درون گيرهاى کنگلومرايى از جنس آهکهاى اليگوسن_ ميوسن، سنگهاى ولکانيکى ائوسن و يا سنگهاى قديميتريست که در مجاورت حوضه رسوبى وجود دارند. در ميانه حضور قطعه سنگهاى قديميتريست که در مجاورت حوضه رسوبى وجود دارند. در ميانه حضور قطعه سنگهاى دگرگونى و رسوبى (سازند لالون) نشانگر حمل قطعات از ناحيه جنوبى است (J.L.Lescuyer et al. , 1976)‌. در جلاير و تيرزآباد (‌ منطقه ساوه) نيز قطعات کنگلومرا از جنوب غربى حمل گرديده اند(1990)‌ Y.Guillou et al., در مورد محيط رسوبى اين سازند مطالعات محدودى صورت گرفته است و نظراتى در اين مورد وجود دارد. در حاشيه شمالى حوضه جام سازند قرمز بالايى با کنگلومراى قاعده اى آغاز مى شود و رخساره سيلابى دارد. در جنوب درياى نمک (گره کوه) اين سازند رخساره تخريبي_ کولابى دارد، کنگلومراى آ» گسترش محدود و محلى داشته و احتمالاً در بادزنهاى آبرفتى ته نشست گرديده است (M.Sharkovski)‌
ي. لاسمى (1369) محيط رسوبى اين سازند را در منطقه کيلان دماوند مورد مطالعه قرار داده و يک محيط رودخانه مآندرى که در انتها به پلايا ختم مى شود را پيشنهاد نموده است. از حاشيه حوضه بطرف داخل رسوبات دانه ريزتر شده و با افزايش مقدار رسوبى تبخيرى رخساره کولابى بخود مى گيرند.

[RUBY]

2_ رخساره کولابى
اين رخساره در داخل حوضه رسوبى و دور از منشاء تشکيل گريده است و علاوه بر رسوبات تخريبى دانه ريز داراى مقدار قابل توجهى رسوبات تبخيرى (گچ و نمک) مى باشد، که اغلب استخراج مى گردند. اين رخساره در کوير بزرگ گسترش وسيعى دارد. حوضه هاى کوچکتر کولابى نيز در جنوب ميانه و اطراف کبودر آهنگ وجود داشته اند. بنظر مى رسد پس از پايين افتادن سطح آب درياها، حوضچه هاى باقى مانده، در فروافتادگى ها(depressions) تشکيل گريده اند. محدود بودن ورود آبهاى شيرين، گرما و تبخير شديد و احتمالاً ورود چشمه هاى شور به اين حوضچه ها سبب بالا رفتن مقدار نمک محلول در آب حوضچه رسوبى هيپرسالين گريده است. تناوب سيکلهاى سنگ نمک ناخالص، سنگ ژيپس، گل سنگ سبز رنگ ژيپس دار، رس سنگ نمک دار قرمز رنگ در حوضچه کوير نشانگر شيرينتر شدن دوره اى آب حوضچه مى باشد.
حوضه هاى رسوبى سازند قرمز بالايى داراى فرونشست تدريجى بوده و همين سبب گرديده تا چندين هزار متر رسوبات تخريبى يا کولابى بر روى هم انباشته گردند. گاهى ورود مواد تخريبى بيش از فرونشست کف حوضه بوده و سبب گرديده و در اين موقع حوضه هاى کم عمقى بوجود آمده است که در آنها فرامينيفرها، گاستر و پودها و پلسى پودها رشد و گسترش يافته اند. چنين افقهايى در (کرمان، ميانه، کوههاى قلعه سردار، جندق، ترود) مشاهد گريده اند.

[RUBY]

عنوان فصل : فصل چهارم- چينه شناسى نهشته هاى اليگوسنُ ميوسنُ پليوسن

در شرق ايران رسوبات اليگوسن و ميوسن در رخنمونهاى پراکنده اى وجود دارند. رخساره غير دريائى دارند. بعلت تشابه سنگ شناسى و عدم وجود فسيل مشخص در اغلب مناطق مثل ساير قسمتهاى ايران مرکزى و آذربايجان از هم قابل تفکيک نيستند. اين رسوبات که تحت عنوان رسوبات اليگوسن، اليگوسن_ ميوسن و يا نئوژن تقسيم بندى گريده اند. قرمز رنگ، آوارى و همراه با سنگهاى ولکانيکى هستند. در زير تعدادى از اين رخنمونها مورد بررسى قرار مى گيرند.
(1990)‌ Y.Guillou et al., برشى را در جنوب شرقى مشهد و نزديکى به مرز افغانستان در 5 کيلومترى غرب پورانگ (چهارگوش گزيک) اندازه گيرى نموده است. اين برش اساساً از کنگلومرا و ماسه سنگ تشکيل گريده، جنس قطعات در قسمت زيرين از سنگهاى دگرگونى و در قسمت بالائى آندزيتى است. لايه هائى از آهک درياچه اى سيليسى و سفيد رنگ نيز در داخل اين نهشته ها وجود دارد. ضخامت اين بخش 600 متر گزارش گرديده است. حضور ژيپس و طبقاتى که محتوى ذرات کربونيزه مى باشند، محيط رسوبى غير دريائى را براى اين رسوبات پيشنهاد مينمايد. هيچ گونه آثار فسيلى در اين رسوبات پيدا نشده ولى بخاطر اين که با ناپيوستگى بر روى سنگهاى ائوسن ميانى قرار گرفته اند و خود توسط ولکانيتهائى پوشيده مى شوند که سن اليگوسن – ميوسن دارند(محاسبه سن مطلق ) لذا به اليگوسن نسبت داده مى شوند. در بخش بالائى رسوبات اليگوسن_ ميوسن، ضخامت زيادى از گدازه آتشفشانى و نهشته هاى آذرآوارى وجود دارد، که در مناطق بيرجند و قائن ادامه يافته اند.
در تايباد(کوههاى سفيد کوه خور، قله بزه و کوه قربان) نهشته هاى آوارى وجود دارند که به اليگوسن_ ميوسن نسبت داده شده اند. اين رسوبات اساساً تخريبى هستند که با ناپيوستگى بر روى سنگهاى ائوسن و قديمى تر قرار گرفته اند و تغيير رخساره سريعى را در جهات عمودى و جانبى از خود نشان مى دهند.
(1990) Y.Ternet اين نهشته ها را به دو گروه تقسيم نموده است.
گروه زيرين از کنگومرا، ماسه سنگ، سيليت و مارن تشکيل گرديده و به اليگوسن نسبت داده مى شود. اندازه قطعات کنگلومرا بسيار متفاوت مى باشد و ميان لايه هائى از آرژيليت هاى قرمز رنگ دارند. لايه هاى سيليسى و رسى محتوى خرده صدف، استراکد و گرده گياهان مى باشند. تعدادى از آنها عبارتند از :
Ephedipites eocenipites (Wodehouse) Krutzsch (1961) ; Tricolporollenites semiglobosus Kedves (1963) ; Slavakipollis hippophaeoides Krutzsch (1962) ; Pinus haploxy llon ; Podocarpus sp. ; Ulmus sp. Ephedraleae; chenopodiaceae; Sapotaceae ;Cupressaceae
بعضى از گونه هاى فوق متعلق به Stampian هستند و بقيه آنها سن اليگوسن_ ميوسن راتعيين مى نمايند.



در جنوب شرقى تايباد(کوه قربان) اين نهشته ها از شش سيکل رسوبى تشکيل گرديده اند(شکل شماره 29). هر سيکل 100 تا 200 متر ضخامت دارد و شامل کنگلومراى پى، ماسه سنگ سبز رنگ يا قرمز، آرژيليت و سيليت برنگ سبز تا خاکسترى، آهک زرد رنگ ميکريتى محتوى ذرات تخريبى و بالاخره ژيپس مى باشد.
ساختمانهاى رسوبى مثل ريپل مارک، فلوت کاست، ترکهاى گلى، آثار قطرات باران، چينه بندى مورب و لايه بندى نازک در طبقات ماسه سنگ وجود دارند. بخش روئى، شامل سنگهاى ولکانيکى با ترکيب متوسط تا اسيدى است(آندزيت، تراکى آندزيت وريوداسيت) که با ناپيوستگى توسط يک توده ضخيم کنگلومرائى پوشيده مى شود. اين گروه بيش از هزار متر ضخامت دارد.
رديف مشابهى از سنگهاى فوق (گروه زيرين و روئى) در چهارگوش گزيک گزارش گرديده و (1990)‌ Y.Guillou et al., آنها را به نئوژن نسبت داده است.
بنظر (1990) Y.Ternet در اوايل اليگوسن حوضه هاى بين کوهستانى با گسترش محدودى دراثر تشکيل ساخت هاى گرابنى بوجود آمده اند که توسط درياچه ها اشغال گرديده اند. ماهيت قطعات تشکيل دهنده کنگلومراها بيانگر آن است که رخنمونهاى سنگهاى دگر گونه و ولکانيت هاى ائوسن در ساحل اين حوضه ها فراوان بوده اند. تناوب رسوبات سبز و قرمز رنگ احتمالاً مى تواند نشانگر تغييرات آب و هوائى و ايجاد شرايط اکسيدان واحياء باشد، ولى با وجود ذرات ريز مواد کربن دار پراکنده در رسوبات، بنظر نمى رسد که اين گونه تغييرات آب و هوائى تاثير مهمى در پوشش گياهى حوضه ساحلى گذاشته باشد. مواد تخريبى توسط جريانهاى سيلابى بداخل حوضه حمل گريده اند. فاصله محل فرسايش تا حوضه رسوبى خيلى دور نبوده و به همين خاطر اين قطعات در زمان رسوبگذارى هنوز زاويه دار بوده اند. ادامه رخنمونهاى فوق در شمال شرق چهار گوش گناباد وجود دارد (کوه تيغ سياه)‌. اين رسوبات 730 متر ضخامت و داراى واحدهاى سنگ چينه اى مشابه اى با رسوبات_ ميوسن تايباد هستند. بين لايه هاى آهکى موجود در رديف رسوبات اين منطقه محتوى ذرات استراکد، پلسى پود، جلبک(Microcodium) مى باشد .E. Fauvelet et al.(1992) آثار گياهى ميکروسکپى موجود در سيليت هاى آهکى که سن اليگوسن_ ميوسن را بيان مى نمايند عبارتنداز :
Ephedripites ; syncolporate ; Tricolporo pollenites.
شکل 29_ برش اندازه گيرى شده اليگوسن_ ميوسن در کوه قربان
(چهارگوش تايباد مقياس 000/50 : 1)

[RUBY]

بطرف غرب تاقديس مرکب کوه نامج (Namai) رخساره نهشته هاى اليگوسن_ ميوسن تغيير نموده و به چهار بخش تقسيم گرديده اند.
- کنگلومراى پى: با قطعات زاويه دار و جورشدگى ضعيف، اندازه قطعات 1/0 تا 5/0 متر، قرمز رنگ بضخامت 50 تا 150 متر که با ناپيوستگى بر روى سازند شمشک يا آهکهاى کرتاسه قرار گرفته است. قطعات کنگلومرا از آهک هيپوريت دار، سنگهاى آذرين و شيست مى باشد.
بخش بالائى شامل رسهاى رنگارنگ، سيلت آهکى با تبخيريها مى باشد که بطور تدريجى بطرف بالا تبديل به ماسه سنگ مى شود. ماسه سنگها بسيار نازک لايه و محتوى چينه بندى مورب هستند و از فلدسپار، قطعات تخريبى ولکانيکى، خرده جلبک و خميره رسي_ آهکى تشکيل گرديده اند. وجود آثار ميکروسکپى گياهى زير، سن اليگوسن_ ميوسن را براى اين رسوبات تعيين مى نمايد.
Inapertuuropollenites hiatus ; tricalporo pollenites ; primus diploxylon.
Ephedripites ;Botryococcus.
ضخامت قابل دسترسى اين واحد 400 متر است

[RUBY]

عنوان فصل : فصل چهارم- چينه شناسى نهشته هاى اليگوسنُ ميوسنُ پليوسن

رسوبات نئوژن
همانطورى که قبلاً ذکر گرديد، سازندهاى قرمز زيرين، قم و قرمز بالايى در ايران مرکزى و آذربايجان گسترش دارند و از هم قابل تفکيک هستند. در حوضه هاى بين کوهستانى مناطق فوق و تمام نواحى که توسط درياى اليگوسن_ ميوسن پوشيده نشده اند (شرق ايران، و بخشهايى از ايران مرکزى و آذربايجان) در طول مدت اليگوسن تا پليوسن رسوبات تخريبى دانه درشت_ ريز، با رخساره آبرفتى يا گاهى کولابى تشکيل گرديده است. اين رسوبات کم و بيش همراه با سنگهاى آتشفشانى مى باشند.
بعلت عدم وجود فسيل در بيشتر مناطق، تعيين سن اين رسوبات امکان پذير نيست ولى در بعضى نقاط سن اين رسوبات با توجه به سن مطلق سنگهاى ولکانيکى همراه تعيين گريده است. لذا با توجه به موقعيت چينه اى محلى، اين رسوبات مى بتوانند چند سنى باشند. بهمين خاطر چنين رخساره اى در مناطق مختلف ايران تحت نام رسوبات ميوسن ويا رسوبات نئوژن نامگذارى شده اند. اين در حالى است که در مناطقى مى تواند سن اليگوسن_ پليوسن داشته باشد.

1_5_1_4_ حوضه هاى ميان کوهستانى البرز
در حوضه هاى ميان کوهستانى منجيل، شاهرود، الموت، و قزل اوزن نهشته هاى قرمز رنگى شامل کنگلومرا، رسوبات تخريبى دانه ريز، لايه هاى ژيپس و دياپيرهاى نمکى وجود دارند که بنام رسوبات نئوژن شناخته مى شوند. حداکثر ضخامت آنها 3500 متر است که با ناپيوستگى بر روى گدازه هاى سازند کرج قرار گرفته اند. تصور مى شود بيشتر رسوبات حوضه هاى ميان کوهستانى منجيل، شاهرود و الموت متعلق بسازند قرمز بالايى باشند. اين رسوبات از کنگلومرا يا برش، گل سنگ و سيلتستون، گل سنگ ژيپس دار تشکيل يافته اند. تغييرات جانبى شديدى دارند و به سه واحد تقسيم شده اند:
گل سنگ و سيلتستون برنگ قرمز تيره که گاهى داراى ميان لايه هاى ماسه سنگى با چينه بندى مورب و کانالهاى قديمى پر شده مى باشد. اين رسوبات محتوى ذرات گياهى کربونيزه و استراکود مى باشند.
گل سنگ ژيپس دار، در شرق حسن آباد (دره شاهرود) ساختمان دياپيرى دارد. در اينجا نمک همراه با خرده هاى ژيپس ديده مى شود. تصور مى شود که در اعماق، نمک در امتداد حوضه شاهرود_ الموت گسترش دارد و قديميترين نهشته رخنمون يافته نئوژن باشد. اين لايه نمک بعنوان هم ارز زمانى آهک اليگوسن_ ميوسن قم در نظر گرفته شده است (R.N.Annells et al., 1975). نهشته هاى ژيپس دار جوانتر، در سرتا سر حوضه هاى فوق گسترش دارد. لايه نمکى دراين رسوبات ديده نشده و در مناطق جنوبى حسن آباد و طالقان ژيپس نيز تشکيل نگرديده است.
رسوبات فوق بطرف حاشيه حوضه تبديل به کنگلومرا مى گردند و سه دوره مشخص رسوبگذارى در آنها تشخيص داده شده است. قديميترين رسوبات کنگلو مرايى در رخنمونهاى شمالى حوضه شاهرود_ الموت ديده شده است. در اين محل اين کنگلومرا 200 متر ضخامت دارد و ولکانيکهاى سازند کرج را مى پوشاند. جنس قطعات اين کنگلومرا از گدازه هاى بازيک و بطور محلى آهک پلئوژن مى باشد.
کنگلومراى دوره دوم، گسترش وسيعترى دارد. جنس قطعات آن بيشتر از گدازه هاى بازيک و مقدار کمى آهک روته و ماسه سنگ کهر است.
کنگلومراى دوره سوم که متعلق به جوانترين دوره تشکيل کنگلومرا مى باشد، فقط در منطقه هرزبيل حوضه منجيل مشاهده شده است. تصور مى شود اين کنگلومرا معادل سازند هزاردره باشد.
بغير از استراکود و ذرات گياهى، تنها فسيل شناخته شده استخوان آرواره Hipparion مى باشد که از 15 کيلومترى شمال غرب پل لوشان در حوضه منجيل کشف گرديده است. اين فسيل سن پليوسن بالايى را بيان مى نمايد. در دره قزل اوزن طبقات قرمز رنگ نئوژن بدو زير واحد تقسيم گرديده اند J.Stocklin et al., 1969)) .
زير واحد زيرين (Ng1) از تناوب ماسه سنگ، شيل و گل سنگ ژيپس دار تشکيل گريده است. در سمت شمال دره قزل اوزن (شمال هندى کند) يک لايه نمک بضخامت 3 متر در داخل اين رسوبات رخنمون دارد که بهره بردارى مى گردد. اين زير واحد داراى پى کنگلو مرايى است که حداکثر ضخامت آن 200 متر است و در ضلع شمالى دره وجود دارد. قطعات تشکيل دهنده اين کنگلومرا(در ابعاد ريگ و پاره سنگ) با گرد شدگى خوب، جورشدگى ضعيف از سنگهاى ولکانيکى و توفى سازند کرج، آهکهاى کرتاسه و فيليت هاى سازند کهر تشکيل يافته اند. کنگلومراى پى با دگرشيبى تيزى روى سازند کرج و سنگهاى قديميتر قرار گرفته است. زير واحد روئى از تناوب ماسه سنگ، گل سنگ و کنگلومرا تشکيل شده، چندين لايه ژيپس که ضخامتشان از چند سانتيمتر بيشتر نيست در بخش ميانى وجود دارد رنگ اين واحد نيز قرمز تيره است که بطرف بالا روشن رنگ مى شود. ضخامت کل رسوبات نئوژن حدود 1200 متر مى باشد.



رسوبات فوق مشابه با نهشته هاى سازند قرمز بالايى در منطقه سعيد آباد جنوب زنجان است و شکى وجود ندارد که قسمت بزرگ و يا شايد تمام رسوبات نئوژن دره قزل اوزن معادل سازند قرمز بالايى در ايرن مرکزيست ولى بخاطر نبودن سازند قم در اين منطقه استفاده از نام سازند قرمز بالايى مفهومى ندارد و شايد بخشى از اين رسوبات هم ارز زمانى سازند قم نيز باشد.

[RUBY]

شرايط رسوبگذارى
در مناطقى که کنگلومرا در رديف رسوبى فراوان باشد، احتمالاً حد ته نشست رسوبات نئوژن با محدوده رخنمون کنونى آنها يکى است و کنگلومرا در بادزنهاى آبرفتى انباشته گرديده است. در مناطق ديگر براى مثال در طول پهلوى شمالى دره طالقان احتمالاً نهشته ها در ماوراء حد رخنمونهاى فعلى گسترش داشته اند. رخنمونهاى کوچک که بين حوضه هاى شاهرود_ الموت و طالقان روشن نيست، گرچه احتمالاً رسوبات نئوژنى که بين کوه البرز و کوه هزارچال وخنمون دارند ناشى از اين ارتباط هستند.
رسوبات تخريبى دانه ريز رخنمونهاى ميان کوهستانى، در دشتهاى آبرفتى و ظاهراً تحت اثر بالا آمدن سطح مبنا تشکيل گريده اند و پيشنهاد گرديه که تحت تأثير پيشروى درياى اليگوسن_ ميوسن پيشين بوده است((R.N.Annells et al. 1975. شرايط دريايى در هيچ يک از حوضه ها واقعاً وجود نداشته و بيشتر هيپرسالين ولا گونى بوده اند. پيشروى توسط حضور لايه هاى گل سنگ خاکسترى رنگ در واحد گل سنگ ژيپس دار و پسروى با ژيپس نودولى ابتدايى و گل سنگ قرمز رنگ روى آن مشخص مى گردد. منشاء نمک درپى رديف رسوبى حوضه الموت_ شاهرود شناخته نشده است. احتمالاً اين لايه نمکى هم ارزنمکى است که روى سازند قم در مناطق آذربايجان و قم ديده مى شود.

2_5_1_4_نهشته هاى نئوژن در آذربايجان
1_ ميوسن در منطقه تبريز
علاوه بر سازند قم که بطور محدودى در منطقه تبريز و اطراف آن گسترش دارد، ضخامت بسيار زيادى از رسوبات قرمز رنگ آوارى همراه با گدازه هاى آندزيتى تا تراکى آندزيتى و نهشته هاى پيروکلاستيک وجود دارد که به ميوسن نسبت داده شده اند.
بخشى از اين رسوبات مى تواند معادل زمانى سازند قم و بخش بالايى آن معادل سازند قرمز بالايى باشد. در سر تا سر اين رسوبات فسيلى پيدا نشده است ولى بخاطر حضور دندان Hipparion (H.Rieben , 1934) دياتمه و استخوانهاى فسيل شده مهره داران در داخل نهشته هاى روئى که سن پونسين براى آنها پيشنهاد گرديده، رسوبگذارى نهشته هاى قرمز رنگ مى بايست در ميوسن بالايى خاتمه يافته باشد.
بطور کلى رسوبات قرمز رنگ ميوسن در اطراف تبريز و پلدشت ازماسه سنگ، مارن و کنگلومرا تشکيل يافته است. بخش زيرين برنگ قرمز تيره مى باشد در حالى که رسوبات بخش بالايى معمولاً برنگ قرمز و خاکسترى است. ژيپس و نمک و ساختمانهاى رسوبى مثل چينه بندى مورب، ريپل مارک در ماسه سنگها بفراوانى وجود دارد. در بخش بالايى اين رسوبات چندين لايه ماسه سنگ و مارن مشابه با طبقات ليگنيت دار روئى ديده شده است. بنظر H.Rieben اين لايه ها مرحله تدريجى تبديل رسوبات قرمز رنگ پليوسن را به طبقات ليگنيت دار نشان مى دهد. ضخامت اين رسوبات در جنوب شرقى پلدشت به 600 متر مى رسد (ع. سعيدى،1365).