عنوان فصل : فصل سوم - گسترش نهشته هاى اليگوسن، ميوسن و پليوسن در ايران
عنوان زير فصل : گسترش نهشته هاى سرى اليگوسن ــ ميوسن ايران مرکزى
ايران مرکزى
در اليگوسن ميانى بالا آمدگى سطح آب درياها سبب شده تا دريا يکبار ديگر بعضى از مناطق ايران را پوشانده و رسوباتى را با رخساره دريائى ته نشست نمايد. اين رسوبات در ايران مرکزى سازند قم ناميده مى شوند (J.J. Dozy,1955). سازند قم در بخش عمده اى از ايران مرکزى و دامنه جنوبى البرز گسترش دارد و بحالت پيشرونده بر روى رسوبات سازند قرمز زيرين يا قديمى تر قرار مى گيرد. حداکثر گسترش حوضه رسوبى سازند قم در ميوسن پائينى است. در اين زمان فعاليت هاى ماگمائى از نوع قليائى تا متوسط نيز وجود داشته است.
در ايران مرکزى سازند قم در ارتفاعات جنوبى دشت قم (ميل، دوچاه، دوبرادر، نرداقى خورآباد، شوراب) داراى گسترش زيادى مى باشد. حد اکثر ضخامت اين سازند در منطقه امجک 2300 متر استM.H. Emami,1981) ) اين سازند هم ارز زمانى سازند آسمان در زاگرس مى باشد لذا از نظر داشتن موارد نفتى مورد توجه بوده است. اولين چاه نفت در 1965 توسط شرکت ملى نفت ايران در شمال قم ( B.Mostofi & A. Gansser, 1957 ) حفرى گرديد و سپس در تاقديس سراجه واقع در جنوب قم يک منبع بزرگ گاز نيز کشف گرديد. ضخامت اين سازند از امجک بطرف شرق کاسته مى شود بطورى که در کمر کوه به 1030 متر ودر منطقه اندس و راوند به 520 متر مى رسد. حد شرقى رخنمون هاى سازند قم در ايران مرکزى تقريباً برابر نصف النهار 54 درجه شرقى مى باشد (J.Stocklin, 1971 ) از اين محدوده بطرف شرق در شمال و جنوب دشت کوير سازند قم بطور جانبى تبديل به مارن گچ دار قرمز و ماسه سنگ مى گردد و در نتيجه سازند قرمز زيرين و بالائى غير قابل تفکيک بوده و تحت نام رسوبات نئوژن تقسيم بندى مى شود(J.Stocklin,1971)باوجوداين در شمال غرب ورقه1:250000 20◦55 شرقى آهکهائى به سازند قم نسبت داده شده است.خارتوران (برابر نصف النهار بدين ترتيب حوضه رسوبى سازند قم تا اين منطقه گسترش داشته است.
در بخش شرقى ايران مرکزى، رسوبات جوانتر از ائوسن بالاى و قديمى تر از نئوژن پسين بطور وسيعى در چهار گوش تايباد رخنمون دارند. اين رسوبات بشکل تاقديس مرکبى (anticlinorium) چين خورده اند. وبسمت شمال غرب گسترش دارند. پس از تشکيل رخنمونهايى در شمال شرق چهار گوش گناباد بطرف شمال غرب امتداد يافته وسپس در زير رسوبات نئوژن مدفون مى گردند(Y.Ternet,1990).ادامه اين نهشته ها در بخشه جنوبى چهار گوش تربت حيدريه ظاهر مى گردد وسپس بطور ناگهانى ناپديده مى شود در نيمه جنوبى چهارگوش تربت جام نيز رسوبات تخريبى وجود دارد که به اليگوسن نسبت داده شده است.
از منطقه قم بطرف غرب و شمال غرب، سازند قم در منطقه ساوه و همدان گسترش زيادى دارددر شمال تفرش سازند قم بشکل يک گرابنکه دو طرف آن گسل خورده ظاهر مى گردد J.Hadjian,1970)) در ناحيه خان، در غرب ساوه ضخامت اين سازند به 3600 متر مى رسد (ف. وحدتى ، 1354 ). درياى اليگوسن ــ ميوسن منطقه را از شمال آب گرم تا اطراف آوج و رزن واقع در چهار گوش کبودر آهنگ زير بوشش داشته و عميقترين محل حوضه رسوبى در جنوب غربى منطقه يعنى جائى که بيش از 3500 متر ضخامت دارد، بوده است. در اطراف همدان نيز آهکهاى مارنى وجود دارد که به سازند قم نسبت داده مى شوند (1979 M.H. Bolourchi, )بطرف جنوب شرق در منطقه کاشان ( قمصر ، سُه) آهکهاى اکيتانين ــ بورديگالين تا 650 متر ضخامت دارند. (1980 A. Rahaghi, ). (1953 )J.Stocklin آهکهاى موجود در دامنه شمال رشته کوه بين کاشان ــ اردستان را بعنوان مرز جنوبى حوضه رسوبى سازندقم مى شناسد. در غرب راوند، سازند قم بشکل ناپيوسته ( Discordance ) و لکانيت هاى ائوسن را مى پوشاند.
در شرق و غرب جاده دليجان به ميمه رسوباتى شامل کنگلومرائى و آهکهائى به رنگ روشن وجود دارد که آنها را به سازند قم نسبت داده اند.سن اين رسوبات در بعضى نقاط (مثل شرق گل چشمه) مشکوک مى باشد. در شمال غرب موته رسوبات مشابه اى وجود دارد که فسيلهاى داخل آن سن آکيتانين را (برابر واحد C1 سازند قم ) معرفى مى نمايند. همين طور آهکهاى رنگ روشن که در نزديکى دهکده موته، حسن رباط و رباط ترک ديده شده و با ناپيوستگى بر روى سازندهاى متعلق به مزوزوئيک و ترسيرى قرار گرفته اند. به سازند قم نسبت داده شده اند (1968 O.Thiel et al., ).
در جنوب غرب و غرب دشت کوير، سازند قم در مناطق نائين (شمال رودخانه آخوره، 1972
M. Davoudzadeh,) انارک (شمال غرب زواره)، کوه ميل سهلب، ريز آب ميشورى و سهيل پاکو(1984 M. Sharkovski, ) و خورش (پيش کوه) توسط Romanko در سال 1984 گزارش گرديده است. در حاشيه جنوبى فرورفتگى قم ــ اردکان نهشته هاى اليگوسن ــ ميوسن بطور کامل توسط رسوبات کواترنر پوشيده شده اند و فقط گهگاهى در امتداد حاشيه اين حوضه ها رخنمون يافته اند.
در منطقه اصفهان آهکهاى اليگوسن ــ ميوسن بطور محدود گسترش دارنداين رسوبات در جنوب شرق دهکده زفره و35 کيلومتريشمال اصفهان رخنمون دارند (M.Zahedi,1976 ). (1953) J.Stocklin از اين ناحيه بعنوان حد شمالى حوضه اصفهان ـــ گاوخونى نام مى برد. در شمال و شمال غرب ابرقو مجموعه رسوباتى شامل کنگلومرا، آهک، مارن و ماسه سنگ وجود دارد که به اليگوسن ــ ميوسن نسبت داده شده اند. (1974 H.Taraz,).
در شمال ده بيد و شمال هنشک در چند رخنمونهاى کوچکى از سازند قم مشاهده شده است. اين رسوبات بشکل پيشرونده و با ناپيوستگى زاويه دار بر روى دولوميتهاى ترياس قرار گرفته اند. نحوه قرار گرفتن اين رخنمونها نشان مى دهد که قبلاً رسوبات اليگوسن ــ ميوسن تمام منطقه را مى پوشانيده ولى در اثر فرسايش بعد از ميوسن تقريباً تمام آن رسوبات از بين رفته است. در شرق اقليد نيز سازند قم بشکل رخنمونهاى پراکنده اى که توسط زونهاى گسله محصورشده اند، مشاهده مى شود(1974 H.Taraz, ).
رخنمونهاى سازند قم در منطقه کرمان بسيار پراکنده هستند. غربى ترين رخنمون در جنوب انار مى باشد و سپس حدود 140 کيلومتر دورتر بطرف شرق در چهار گنبد اين سازند داراى گسترش مى باشد. کمربند پيوسته اى از سازند قم، از کوه لاله زار(در شمال بافت) آغاز شده و تا گسله سردويه در جنوب شرقى سردويه ادامه دارد. بيرونزدگى وسعيترى از سازند قم و سنگهاى تخريبى قاعده آن در شمال غرب سبزواران و اطراف حنا مشاهده شده است
پاسخ با نقل قول
