عنوان فصل : فصل پنجم- جغرافياى ديرينه
عنوان زير فصل : پليوسن
3 ـ 5 ـ پليوسن
در زمان پليوسن(پس از حرکتهاى کوهزايى ميوسن پسين) گوتاه شدگى و ضخيم شدن پوسته قارهاى و در نتيجه باريک شدن حوضههاى بين کوهستانى همچنان ادامه يافته است. تغييرات مهمى در جغرافياى ديرينه ايران مرکزى رخ نداده و تقريباً سرتاسر اين زون، ساختارى و با شرايطى مشابه ميوسن داشته است. علاوه بر آن در اثر حرکات تکتونيکى ميوسن پسين و بالا آمدگيهاى ناشى از آن فرسايش شدت گرفته و مواد حاصل از آن توسط رودخانهها و جريانهاى سيلابى تحت آب و هوايى خشک و بيابانى به کوهپايهها حمل و انباشته شدهاند. اين نهشتهها که عمدتاً از کنگلومرا و ماسه سنگ تشکيل گرديدهاند داراى قطعاتى با ليتولوژى مختلف مىباشند که نشانگر تنوع مناطق فرسايش يافته و نيز منشاء محلى آنها است.
در بخش شرقى ايران مرکزى چنين شرايطى از زمان ميوسن بر منطقه حاکم گرديده بود و همانند ساير نقاط ايران مرکزى نهشتههاى تخريبى دانه درشت آن به حوضههاى رسوبى رودخانهاى يا کوهپايهاى و نهشته هاى دانه ريز به محيطهاى پلايايى نسبت داده مى شوند.
در دامنه شمالى البرز و منطقه مغان نبود رسوبگذارى و فرسايشى که از اواخر ميوسن آغاز گرديده بود همچنان در پليوسن ادامه مىيابد. در اين موقع گستره دريايى کاسپين
بشدت کاهش يافته به طورى که در زمان Portaferrian (آغاز پونسين پسين) حدود کاسپين محدود به بخش ميانى و جنوب آن مىگرديده است.
در پليوسن پسين (آقچه گيلين9 با تشکيل حوضه نيمه دريايى آقچه گيل در منطقه کاسپين (L.A.Nevesskaja,1984) بخش شرقى منطقه مغان و دامنه شمالى البرز مجدداً بريز آب فرو رفتهاند. مناطق ذکر شده حاشيه حوضه و بخشهاى شيرين شده ساحلى را تشکيل مىدادهاند.
در منطقه مکران ادامه بالا آمدگىها در خشکى شمالى و عقب نشينى دريا بسمت جنوب سبب جابجايى خط ساحلى گرديد. تقريباً تمام مناطق در بالاى عرض جغرافيايى 26 درجه شمالى از آب خارج و سرزمين خشکى را بوجود آوردهاند. در طرف غرب ، خط ساحلى در امتداد گسل زندان قرار گرفت. در خشکى ( شرق خط ساحلى) نهشتههاى آبرفتى و کوهپايهاى واحد تاهتون بر جاى نهاده شد در حالى که در مناطق کم عمق ساحلى کنگلومراى ميناب در دلتاها و مصبها تشکيل گرديده است. در مناطق نيک شهر، پيشين و سراوان نيز رژيم رودخانهاى حاکم بوده و در حوضههاى آبرفتى نهشته هاى کنگلومرايى تشکيل گرديده است. در پليسون پسين در اثر حرکات خشکيزايى ، جازموريان فرو مىنشيند. اين احتمال مىرود که نهشتههاى قارهاى موجود در زير نهشتههاى کواترنر نيز متعلق به پليسون باشند. (نقشه شماره 18) .
نقشه شماره 18 ـ جغرافياى ديرينه ايران زمين در زمان پليوسن
(بغير از زاگرس و کپه داغ )