يكي از کرامات و مناقب امیر المومنين علي بن ابی طالب(ع) واقعه رد شمس است . امام صادق(ع) ميفرمايد:روزي پيامبر خدا نماز عصر خود را خواند كه علي آمد(و در نزد ايشان نشست ) پيامبر براي استراحت سر مباركشان را بر دامن علي گذاشتند وبه خواب رفتند .هنگامی سر از دامن علي برداشتند كه خورشید غروب كرده بود از علي پرسيدند :اي علي نماز عصر را نخوانده اي ؟ گفت : نه يا رسول الله .
پیامبر خدا فرمود : خداوندا علي در كار اطاعت تو بود خورشید را برایش برگردان . در این هنگام خورشید بازگشت . (1)
بي شك چنین واقعه ای نمي تواند در حق افراد عادی صورت بپذیرد امام علي (ع) در بيان اين منقبت خود مي فرمايد :خداوند كه خجسته و والاست خورشيد را دو بار براي من برگرداند و بجز براي من براي هيچ كس از امت محمد(ص) چنين نكرد .(2)
اسما بنت عميس كه خود شاهد يكي از موارد رد شمس بوده است مي گويد : من خورشيد را ديدم كه چگونه پس از غروب نمودن طلوع كرد تا آنكه علي نماز عصرش را خواند.(3)
چنين واقعه اي در دوران خلافت آن حضرت نيز پيش آمد كرده است جويريه بن مسهر مي گوید : همراه امیر مومنان علي بن ابی طالب از جنگ نهروان بر مي گشتيم تا آنكه به هنگام نماز عصر به سرزمین بابل رسیدیم. امیر مومنان پیاده شدند ويارانشان نیز پياده شدند . علي (ع) فرمود : اي مردم اين زميني است كه نفرين شده و دو بار مورد عذاب واقع شده وسومي را انتظار مي كشد و این یکی از سرزمین های واژگون شده است . ونیز اولین سرزمینی است که در آن بت پرستیده شده است و بر هیچ پیامبرو وصی پیامبری حلال نیست که در آن نماز بخواند . هریک از شما که می خواهد در اینجا نماز بخواند.
مردم پراکنده شده ونماز گزاردند ولی آن حضرت براستر پیامبر خدا سوار شده و به راه افتاد با خود گفتم :سوگند به خدا از امیرمومنان پیروی خواهم کرد و امروز در نمازم از او تقلید خواهم نمود . بنا بر این در پی آن حضرت به راه افتادم هنوز از پل "سوراء" نگذشته بودیم که خورشید غروب کرد . من به تردید افتادم (که چرا علی ع نماز خود را نخواند). ایشان رو به من کرد و فرمود : ای جویریه آیا تردید کردی؟ گفتم : آری ای امیر مومنان . حضرت در جایی پیاده شد و وضو گرفت و آنگاه ایستاد و سخنی گفت که نفهمیدم گویی به زبان عبری بود . آنگاه فرمود : نماز .
سوگند به خدا خورشید را دیدم که با خروش وهیاهویی از بین دو کوه بیرون آمد . آن حضرت نماز عصر را خواند و من هم با ایشان نماز گزاردم وچون از نماز فارغ شدیم شب همانگونه که بود بازگشت.
آنگاه علی(ع) رو به من کرد و فرمود :...من از خداوند به اسم اعظمش درخواست کردم که خورشید را برایم برگرداند.
وقتی جویریه این واقعه را دید گفت :سوگند به پروردگار کعبه که تو وصی پیامبر(ص)هستی .(4)

تحقیقی پیرامون حدیث رد شمس
آنچه گذشت ودهها نمونه دیگر که از طرق مختلف شیعه و سنی نقل شده است فضیلتی سترگ را برای امیرمومنان علی (ع)
رقم زده است. حادثه بسی شگفت است و به واقع،فهم ، دریافت و پذیرش آن جز برای دلدادگان حق و فروتنان در برابر حقیقت ،بسی دشوار.
گرچه آنان که فضیلت ستیزی را محور زندگی خود ساخته و از قبول هر آنچه عنوان فضیلت مولا را داشته سر باز زده اند می کوشند تا با توجیه های نا موجه از عظمت این واقعه بکاهند ولی محققان ومحدثان و مورخانی سخت کوش و حق مدار (از شیعه و سنی ) کوشیده اند تا با گزارش طرق مختلف نقل حادثه و ثبت و ضبط دقیق آن ،از ساحت حق دفاع کنند . در این مجال اندک به یررسی اجمالی گستره نقل و شهرت این حدیث می پردازیم .


گستره نقل و شهرت حدیث رد شمس
حدیث رد شمس به راستي شهره آفاق است و از همان روزگاران وقوع به گستردگی نقل شد و افراد بسیاری به ثبت وضبط آن پرداختند.

1- صحابيان :
جمعي از صحابيان جریان رد شمس را گزارش كرده اند كه ده تن از برجسته ترين آنها عبارتند از:
امام علي(ع)، امام حسين(ع)،اسماء بنت عميس، عبد الله بن عباس ، انس بن مالك ،ابو رافع ،ابوسعيد خدري ،جابر بن عبدالله انصاري ،ابوهريره و ام سلمه .

2- مولفان :
بسياري از محققان و مولفان ، تك نگاري هايي را در اين زمينه سامان داده اند و بدين سان در ميان آثار مكتوب ، مجموعه اي فخيم و خواندني را درباره يكي از برجسته ترين فضايل مولا رقم زده اند كه برخي از آنان عبارتند از:
ابو بكر وراق ،ابوالحسن شادان فضلي ،حافظ ابو الفتح محمد بن حسين ازدي موصلي ،ابو القاسم حاكم بن حذاء حسكاني نيشابوري حنفي ،ابو عبدالله حسين بن علي بصري بغدادي ، ابو مؤيد موفق بن احمد و ...

3- گزارش كنندگان :
بسياري از عالمان و محدثان اهل سنت حديث رد شمس را گزارش كرده اند و برخي افزون بر گزارش ،بر صحت و استواري آن نيز تأكيد كرده اند . علامه اميني(ره) در كتاب الغدير چنين مي نويسد :
"مجال ياد كرد همه آن متون و طرق و اسناد نيست چرا كه خود نيازمند كتابي سترگ است ..."
آن گاه نام چهل و سه تن را ياد مي كند .(5)

4- تصديق كنندگان :
برخي از محدثان علاوه بر نقل اين واقعه به تأييد و دفاع از نظريه صحت آن نيز پرداخته اند :
الف - احمد بن صالح طبري مصري كه از محدثان قرن سوم و از مشايخ بخاري است درباره اين حديث كه يك طريق آن به اسماء ميرسد مي گويد " بر كسي كه درراه دانش گام مي زند سزاوار نيست كه از حديث اسماء از پيامبر روي برتابد چون اين روايت از مهمترين نشانه هاي پيامبري است .(6)
ب – ابو جعفر احمد بن محمد طحاوي نيز پس از نقل اين حديث و در مقام دفاع از آن مي گويد "همه اين احاديث از نشانه هاي پيامبران است "(7)
ونيز دانشمنداني چون ابن حجر عسقلاني ، جلال الدين سيوطي و ابن حجر هيثمي (8)


رد شمس براي اوصياي ديگر پيامبران

نکته ای كه پیرامون این واقعه در خور توجه است این است كه گرچه رد شمس در امت اسلام براي هیچ احدی جز علي(ع)واقع نشد ولی در امم پیشین و براي اوصياي ديگر پيامبران به عنوان مؤيد وگواه صدق رخ داده است و در واقع اگر اين واقعه براي علي(ع) اتفاق نمي افتاد جاي تعجب داشت .
در كتاب مناقب آل ابي طالب آمده است " به طرق فراوان ،از ابن عباس نقل شده است كه خورشید ، جز براي سليمان (وصي داود ) ،يوشع (وصي موسي) و علي بن ابي طالب (وصي محمد ) – كه درود خدا بر همه آنان باد – برنگشته است.(9)

___________________

1- قرب الاسناد :175/644.
2- الخصال :580/1.
3-المعجم الكبير :24/152/391.المناقب :987/141.
4- الفقيه :1/203/611.
5- الغدير :3/185-202.
6- مشكل الاثار :2/11.
7- مشكل الاثار :2/11.
8- فتح الباري :6/221.الدر المنتثره :104/99.كشف اللبس عن حديث رد الشمس :89 و 108.الصواعق المحرقه :128.
9- المناقب : 2/318.بحار الانوار :41/175/10.

پايگاه استاد حسين انصاريان