آيا در صدر اسلام حجاب اجباري بوده است و كساني كه حجاب را رعايت نمي كردند و سالخوردگان و پيروان ساير اديان مجازات مي شدند يا نه و آيا حجاب براي آنها اجباري بوده يا نه؟


درپاسخ به اين پرسش به پيشينه مختصري از حجاب در قبل و بعد از اسلام و بعد به صدراسلام مي پردازيم. اطلاع تاريخي چنداني از مسئله حجاب ملل قبل از اسلام در دست نيست و لذا نمي توان در اين مورد اظهار نظر حتمي كرد اما به گفته شهيد مطهري قدر مسلم اين است كه قبل از اسلام در ميان بعضي ملل حجاب وجود داشته است.[1]


اقوام و مللي مانند ايران باستان ، قوم يهود و هند ملزم به رعايت حجاب بودند اما در زمان جاهليت عرب حجاب وجود نداشته و بوسيله اسلام پيدا شده است.[2]


ويل دورانت راجع به قوم يهود مي نويسد «اگر زني به نقض قانون يهود مي پرداخت: چنانكه مثلا بي آنكه چيزي بر سرداشت به ميان مردم مي رفت يا با مردان درد دل مي كرد و يا ... مردحق داشت بدون پرداخت مهريه او را طلاق دهد».[3]


همين نويسنده به وجود حجاب در ايران قديم هم اشاره مي كند.[4] و از مطالبش استفاده مي شود كه حجابي كه در قوم يهود و ايران باستان معمول بوده است از حجاب اسلامي بسي سخت تر و مشكل تر بوده است.حال با اين مقدمه به وضعيت حجاب در صدر اسلام مي پردازيم . همانطور كه گفته شد زنان در قبل از اسلام هيچ نوع حجابي نداشته اما با ورود اسلام به سرزمين عربستان تحول عظيمي در اين باره رخ داد و آيات و روايات فراواني در اين موضوع بيان شد كه به بعضي از آنها اشاره خواهد شد. عايشه همواره زنان انصار را اين چنين ستايش مي كرد: «مرحبا به زنان انصار، همين كه آيات سوره نور نازل شد يك نفر از آنان ديده نشد كه مانند سابق بيرون بيايد، سرخود را با روسريهاي مشكي مي پوشيدند گوئي كلاغ روي سرشان نشسته است».[5]


پس با توجه به اين نكته كه تمام اعمال و احكام درصدر اسلام مستند به قرآن و دستورات آن بوده است ما نيز در مسئله وضعيت حجاب در صدر اسلام با استناد به قرآن و آيات نوراني آن را بررسي مي كنيم.


آنطور كه از تاريخ استفاده مي شود قبل از نزول آيات حجاب مسلمانان ملزم به رعايت حجاب نبودند اما با نزول اين آيات كه صريحادستور به رعايت حجاب مي كند تمام مسلمانان حجاب را رعايت مي كردند كه به بعضي آيات بعد از دعوت از زنان و مردان براي حفظ چشم و دل خود از نامحرمان مي فرمايند:«قل للمومنات يغضضن من ابصارهم و يحفظن فروجهن و لايبدين زينتهن الا ما ظهر منها و ليضربن بخمرهن علي جيوبهن و لا يبدين زينتهن ...» يعني اي پيامبر به زنان مومنه بگو ديدگان خويش فروبندند و زيورهاي خويش را آشكار نكنند مگر آنچه كه از آن پيداست و سرپوشهاي خويش را برگردن خويش اندازند ...


درشاًن نزول اين آيه اكثر مفسران مانند طبرسي ، علامه طباطبائي ، مكارم شيرازي و ... مي گويند چون زنان عرب معمولا پيراهنهائي مي پوشيدند كه گريبانهايشان باز بود و روسريهاي خود را بنحوي مي گذاشتند كه دور گردن و سينه را نمي پوشانيد و قهرا گوش ها وجلوي سينه ها نمايان مي شد. اين آيه نازل شد و دستور داد كه بايد روسري ها را طوري ببنديد كه قسمتهاي ياد شده پوشيده گردد و زنان مو و سينه و دور گردن وزير گلوي خود را بپوشانند.[6]


در تفسير مجمع البيان در ذيل آيه مورد بحث آمده است «زنان مامور شده اند كه روسريهاي خود را برروي سينه خود بيفكنند تا دور گردن و موها و گوش و گوشواره ها پوشيده شود.»[7]


به هر حال اين آيه در كمال صراحت حدود پوشش لازم را بيان مي كند و اين بيان نه به عنوان توصيه اخلاقي بلكه بصورت يك حكم شرعي و اجباري مي باشد.


آيه ديگر كه به اين موضوع مي پردازد آيه 59 سوره احزاب مي باشد خداوند در اين آيه مي فرمايد: «اي پيامبر به همسران و دخترانت و زنان مؤمنان بگو كه جلبابها(روسري هاي بلند ) خود را بر خويش فروافكنند كه اين كار براي اينكه (از كنيزان و آلودگان ) شناخته شوند و مورد آزار واذّيت قرارنگيرند بهتر است.»[8] و در اين آيه هم خداوند زنان پيامبر و مؤمنان ديگر را به رعايت حجاب و پوشانيدن بدن و سروگردن امر مي كند و باز اين امر چيز اخلاقي و اختياري نيست بلكه يك امر اجباري براي زنان مي باشد.


روايات و شواهد ديگري از اين آيه در صدر اسلام موجود است كه همگي نشانگر رعايت حجاب توسط زنان مي باشد. بعنوان نمونه در تاريخ نقل شده است كه حضرت فاطمه زهرا(س) وقتي مي خواستند به بيرون منزل و نزد پيامبر اكرم(ص) بروند از پوششهاي خاصي مثل چادر و روپوش صورت استفاده مي كردند. در جريان داستان غم انگيز غصب فدك آن حضرت با شكل خاصي از حجاب و پوشش براي دفاع از حق خويش از منزل به مسجد آمدند. راوي داستان شكل خاص حجاب حضرت را اينگونه توصيف نموده است: «لا نت خمارها علي راسها و اشتملت بجلبابها و اقبلت في لمه من حفدتها و نساء قومها نطا ذيولها » آن حضرت هنگام خروج از منزل مقنعه را محكم برسر بستند و جلباب و چادر رابه گونه اي كه تمام بدن آن حضرت را مي پوشاند وگوشه هاي آن به زمين مي رسيد ،به تن كردند وبه همراه گروهي به مسجد حركت نمودند،»[9]


پس ازاين جريان تاريخي هم استفاده مي شود كه زنان درصدر اسلام حجاب كاملي داشتند.


اما در مورد زنان سالخورده قرآن اين افرادرازقاعده حجاب مستثني مي كند ومي گويد: «والقواعد من النساءالافي يرجون نكاحا فليس عليهن جناح...»[10] يعني زنان از پا افتاده اي كه اميدي به ازدواج ندارند مي توانند لباس روي خود را برزمين نهند، مشروط براينكه نخواهند خودنمائي بكنند درعين حال اگر جانب عفاف را رعايت كنند و خود را پوشيده دارند بهتر و خدا شنوا و دانا است.


پس طبق اين آيه زنان سالخورده و پير مي توانند روسري خود را بردارند. و درصدر اسلام هم اين زنان سالخورده ملزم به رعايت حجاب نبودند.


در مورد اديان ديگري هم كه در ميان مسلمانان زندگي مي كردند بايد بگوئيم كه اينها هم الزامابايد قوانين ظاهري اسلام را در اجتماعات و كوچه و بازار مسلمانان رعايت مي كردند از جمله حجاب اسلامي كه زنان ملزم به رعايت آن بودند، از اين گذشته ادياني كه در ميان مسلمانان زندگي مي كردند مثل يهود و مسيح اينها خودشان قائل به حجاب زن بودند و همانطور كه گفته شد قبل از اسلام هم رعايت حجاب را مي كردند.[11]


براي آگاهي بيشتر در اين مورد مطالعه كتابهاي مسئله حجاب شهيد مطهري و حجاب شناسي حسين مهدوي زاده توصيه مي شود.


اگر بي حجابي تمدن است پس حيوانات از همه متمدنتر هستند.
شهيد مطهري


---------------------------------------
[1] . شهيد مطهري ، مسئله حجاب، انتشارات صدرا ص5.
[2] . همان ص9.
[3] . ويل دورانت، تاريخ تمدن علمي فرهنگي، جلد 12، ص30.
[4] . همان.
[5] . زمخشري، الكشاف، دار الكتاب العربي، بيروت، جلد 3 ص231/ ذيل آيه 31 نور.
[6] . طبرسي، مجمع البيان، كتاب فروشي اسلامي، جلد 5 ص138 ذيل آيه 31 سوره نور - مكارم شيرازي، تفسير نمونه، دارالكتب اسلاميه، ج 14 ص440 -طباطبائي، الميزان، دارالكتب اسلاميه، ج 15 ص126
[7] . همان.
[8] . مكارم شيرازي، پيشين، ج 17 ص425
[9] . طبرسي، الاحتجاج، موسسه الاعلمي للمطبوعات، ج 1 ص98
[10] . سوره توبه، آيه 60.
[11] . ويل دورانت، تاريخ تمدن، علمي فرهنگي،ج 12 ص30.


منبع: مبین

_________________
غروبا وقتی آسمون ......... خونی می شه یاد تو ام