[size=2]بخش یکم :
بررسى راويان خبر و روايات آنان
ترديدى نيست كه روايت ثقلين به صورت: «كتاب اللّه وسنّتى» تنها در چند كتاب حديثى و سيره نقل شده است. اكنون ما به بررسى آن ها مى پردازيم .
روايت مالك بن انس
بر اساس تحقيقات انجام شده قديمى ترين راوى اين خبر مالك بن انس (متوفاى سال 179 هجرى قمرى) است.
او در كتاب الموطّأ اين گونه نقل كرده است كه رسول خدا صلى اللّه عليه وآله (1) فرمود:
«من در بين شما دو امر را باقى مى گذارم ، مادامى كه به آن دو چنگ زنيد، گمراه نخواهيد شد: كتاب خدا و سنّت پيامبرش».
روايت ابن هشام
يكى ديگر از افرادى كه اين روايت را نقل كرده است ابن هشام (متوفاى سال 218) است.
وى در كتاب السيرة النبويه كه تهذيب كتاب سيره محمّد بن اسحاق است مى نويسد:
رسول خدا صلى اللّه عليه وآله در حجة الوداع خطبه اى را ايراد كرد و در آن خطبه فرمود:
« . . . و در بين شما چيزى را باقى گذاشتم كه اگر بر آن چنگ زنيد هرگز گمراه نخواهيد شد، آن امرى روشن است: كتاب خدا و سنّت پيامبرش».
روايت حاكم
حاكم نيشابورى (متوفاى سال 405) نيز در نقل اين روايت نقش داشته است. وى اين حديث را در المستدرك نقل كرده است و در مورد آن اظهار نظر مى كند.
او مى گويد:
ابوبكر احمد بن اسحاق فقيه از عبّاس بن فضل اسقاطى از اسماعيل بن ابى اويس و او از محمّد بن فضل شعرانى از جدّش از ابن ابى اويس
از پدرش از ثور بن زيد ديلى از عكرمه از ابن عبّاس اين گونه نقل كرده است كه رسول خدا صلى اللّه عليه وآله در حجّة الوداع سخنانى ايراد كرد و فرمود:
«شيطان از اين كه در سرزمين شما پرستيده شود، مأيوس شده است، ولى او راضى شده كه در اعمالى غير از عبادت كه آن ها را كوچك و كم مى شماريد،
مورد اطاعت شما قرار گيرد. پس بر حذر باشيد.
اى مردم! من در بين شما دو چيز را به يادگار گذاردم كه اگر به آن ها چنگ بزنيد هرگز گمراه نخواهيد شد: كتاب خدا و سنّت پيامبرش.
به راستى كه هر مسلمانى برادر مسلمان است، و مسلمانان با هم برادرند. بر كسى مال برادرش حلال نيست مگر آن را با رضايت خاطر ببخشد.
و ستم نكنيد و مبادا بعد از من به حالت كفر برگرديد و به كشتن يكديگر بپردازيد».
حاكم نيشابورى پس از نقل اين روايت به سند آن مى پردازد و مى نويسد: بُخارى در نقل احاديث، به احاديث عكرمه احتجاج كرده است.
مسلم نيز به ابن ابى اويس احتجاج كرده است. البته در مورد راويان ديگر همه علما اتّفاق نظر دارند.
حاكم پس از بررسى سند حديث به متن آن مى پردازد و مى گويد:
اين حديث كه از خطبه پيامبر صلى اللّه عليه وآله است، همه در نقل آن در صحيح اتّفاق نظر دارند كه آن حضرت فرمود: اى مردم! من در ميان شما چيزى را باقى گذاردم كه بعد از من در صورتى كه به آن چنگ زنيد، هرگز گمراه نخواهيد شد: كتاب خدا كه شما در مورد آن از من بازخواست خواهيد شد، پس (در آن موقع) چه خواهيد گفت؟
البته ذكر «اعتصام به سنّت» (تمسك و چنگ زدن به سنّت) در اين خطبه سخنى غريب است و به راستى به آن نياز است.
حاكم پس از اين مى گويد:
البته من بر اين موضوع شاهدى از حديث ابو هريره يافتم كه ابوبكر بن اسحاق فقيه از محمّد بن عيسى بن سكن واسطى از داوود بن عمرو ضبّى
از صالح بن موسى طلحى از عبدالعزيز بن رفيع از ابى صالح از ابو هريره نقل مى كند كه رسول خدا صلى اللّه عليه وآله فرمود:
«من در ميان شما دو چيز را باقى مى گذارم كه بعد از آن ها هرگز گمراه نخواهيد شد: كتاب خدا و سنّتم و اين دو هرگز از يكديگر جدا نخواهند شد
تا در كنار حوض نزد من آيند»(2).
روايت بيهقى
ابوبكر بيهقى (متوفاى سال 458) نيز با دو سند به نقل اين حديث پرداخته است:
سند يكم
ابوعبداللّه حافظ از اسماعيل بن محمّد بن فضل شعرانى از جدش از ابن ابى اويس از پدرش از ثور بن زيد ديلى از عكرمه از ابن عباس رضى اللّه عنهما
نقل مى كند كه رسول خدا صلى اللّه عليه وآله در حجّة الوداع خطبه اى خواند و در آن خطبه فرمود:
«اى مردم! بى شك من در ميان شما چيزى را باقى مى گذارم كه اگر به آن چنگ زنيد هرگز گمراه نخواهيد شد: كتاب خدا و سنّت پيامبرش».
سند دوم
ابوالحسين بن بشران العدل در بغداد، از ابو احمد حَمزة بن محمّد بن عباس از عبدالكريم بن هيثم از عبّاس بن هيثم از صالح بن موسى طلحى
از عبدالعزيز بن رفيع از ابى صالح از ابو هريره نقل مى كند كه رسول خدا صلى اللّه عليه وآله فرمود:
«بى ترديد من در ميان شما پس از خود چيزى را به جا گذاشتم كه مادامى كه آن دو را بگيريد يا به آن دو عمل كنيد، هرگز گمراه نخواهيد شد: كتاب خدا و سنّتم.
اين دو از يكديگر جدا نخواهند شد تا كنار حوض بر من وارد شوند» (3)
----------------------- پی نوشت ----------------------------------
(1) على رغم اين كه در منابع اهل سنّت درود و صلوات پس از نام مبارك پيامبر خدا صلى اللّه عليه وآله به صورت ناقص (ابتر) آمده است،
ما طبق فرمايش حضرتش، درود و صلوات را به صورت كامل آورده ايم.
(1) المستدرك: 1 / 93.
(1) السنن الكبرى: 10 / 114.
(!) دستبردي در « حديث ثقلين »
پاسخ با نقل قول
