مهمترین راه نشر معارف توسط امام سجاد (ع)، دعا و نیایش است. علت ترویج حدیث در قالب دعا توسط امام سجاد (ع) :
1ـ موقعیت ویژۀ جامعه: موقعیت اجتماعی و فرهنگی جامعه در آن زمان اقتضای جذب مطالب علمی صِرف را نداشت و تلقی مردم در
مواجهه با امام سجاد (علیه السلام) نیز در ابتدا به گونهای نبود که به دانشآموزی از آن حضرت بپردازند از این رو آن حضرت با استفاده از
روش دعا و تلطیف احساس مردم، معارف الهی را به آنان القا نمود.
2ـ ضعف فرهنگ دینی: سلطۀ طولانی معاویه و سایر حکام بنیامیه در آن زمان موجب تضعیف فرهنگ مذهبی در میان مردم شده بود،
لهو و لعب رواج پیدا کرده بود و حتی در مدینه نیز خوانندگان و نوازندگان جایگاه خاصی پیدا کرده بودند، به گونهای که مدینه مرکز غنا
شده و خوانندگان فراوانی داشت. اسامی این افراد در کتاب الأغانی آمده است.(1) ضعف فرهنگی مردم مدینه در این زمان به حدی
بود که زمانی که خلیفه، یکی از کنیزکان آوازهخوان مدینه را به مبلغ بیستهزار دینار خرید، مردم مدینه که به تودیع او آمده بودند در غم
فراق او میگریستند.(2)
در این اوضاع و احوال بود که امام سجاد (ع) با دعاهای لطیف و پراحساسِ خود به مبارزه با جوّ غالب فرهنگی و کوشش در نشر معارف
اسلامی میپرداخت. مجموع دعاهای وارده از امام سجاد (ع) چندبرابر دعاهای موجود در صحیفه است که معروفترین آنها مناجات
خمس عشَر و دعای سحر، مشهور به دعای ابوحمزۀ ثمالی است.
نسبت مناجات خمس عشر (مناجاتهای پانزدهگانه) به امام زینالعابدین (ع) مشهور است و علامۀ مجلسی آنها را در کتاب بحار الأنوار
آورده است و دانشمندانی که ملحقات صحیفۀ سجادیه را تدوین کردهاند این مناجاتها را در زمرۀ فصلهای آن آوردهاند. همچنین حاج شیخ
عباس قمی در کتاب مفاتیح الجنان آنها را نقل کرده است. فهرست عناوین این مناجاتها عبارتاند از:
مناجات تائبین، شاکین، خائفین، واجّین، راغبین، شاکران، مطیعان، مریدان، محبّین، متوسّلین، نیازمندان،
عارفان، ذاکران، معتصمین و مناجات زاهدان