جایگاه زن بعد از اسلام
جايگاه و موقعيت زن در اسلام
اسلام، با آن آيين مترقى و پيشرفته خود، براى زن ارزش و احترام بسيارى قايل است. زن در مفهوم انسانيت با مرد هيچگونه فرقى ندارد و مرد را بر او امتيازى نيست. زن، مانند مرد، عضو كامل جامعه است و شخصيت حقوقى مستقل دارد. زن در جامعهى اسلامى برخوردار از استقلال فكرى و اقتصادى است و در زندگى خود، در تصميمگيرى آزاد است و به ميل خود بر اساس موازين شرعى مىتواند با هر كه بخواهد ازدواج كند.
زن از لحاظ شخصيت حقوقى تا آنجا مستقل است كه مىتواند براى شير دادن مولودش از شوهرش مزد مطالبه كند و بدون دخالت شوهر مىتواند كشاورزى يا تجارت كند.(1)
اسلام دست به يك عمل انقلابى زد كه پيش از آن بىسابقه بود و آن عبارت است از شركت زنان در جنگ.
در جنگ «خيبر» كه در سال هفتم هجرى روى داد، تعدادى از زنان اجازه يافتند، در جنگ شركت نمايند. «ابن اسحاق» از زنى كه در اين جنگ شركت جسته بود، چنين روايت مىكند: هنگامى كه پيامبر صلى اللَّه عليه و آله و سلم عازم جنگ خيبر بود، من با تنى چند از زنان قبيله بنىغفار به نزد آن حضرت رفتيم تا به ما اجازه شركت در جنگ جهت مداواى مجروحان و زخم ديدگان و كمكهاى ديگرى كه از ما برمىآمد، بدهد و به همراه لشكر اسلام باشيم. پيامبر اكرم صلى اللَّه عليه و آله و سلم به ما اجازه شركت داد و فرمود: به اميد خدا!
ما به همراه مسلمين عازم خيبر شديم و تا پايان جنگ به پرستارى و مداواى مجروحان پرداختيم. چون كار جنگ پايان يافت و مسلمانان پيروز شدند، رسول خدا صلى اللَّه عليه و آله و سلم در تقسيم غنايم جنگى براى ما سهمى قايل شد. از آن جمله گردنبندى است كه پيامبر صلى اللَّه عليه و آله و سلم آن را به عنوان غنيمت جنگى به من داد. من هرگز آن را از خود دور نكرده و نخواهم كرد.
گردنبند اين زن همچنان باقى بود تا آنكه مرگش فرارسيد. به هنگام مرگ، وصيت كرد كه آن را با وى دفن كنند. (2)
به آيات قرآن كه مراجعه كنيم مىبينيم، حقوق و تكاليف زن و مرد مساوى است: «زنان و مردان نسبت به يكديگر حقوق متقابل دارند.» (3)
يعنى همان طورى كه زن و مرد از لحاظ عقل و شعور و هوش متساوىاند و در مفهوم انسانيت هيچگونه تفاوتى با يكديگر ندارند، از لحاظ حقوق و تكاليف نيز برابرند. هرگونه تكليف و حقى كه زن نسبت به مرد دارد، عينا مرد همان حق و تكليف را نسبت به زن بايد داشته باشد. از اين جهت است كه «ابنعباس (ره)» مىگويد: به حكم همين آيه شريفه، من ناچارم خودم را براى همسرم آرايش كنم، همانگونه كه او خودش را براى من آرايش مىكند. (4)
شخصيت زن از ديدگاه پيامبر (ص)
پيامبر صلى اللَّه عليه و آله و سلم نسبت به زن احترام خاصى قايل بود و مرتباً درباره محبت و مهربانى و مداراى با آنها سفارش مىكرد، به زنان سلام مىكرد و مكرر مىفرمود:
من از دنياى شما سه چيز را دوست مىدارم و آن سه چيز عبارتاند از: عطر، زن و نماز كه روشنى چشم من است. (5)
ناگفته پيدا است كه اين سخن پيامبر صلى اللَّه عليه و آله و سلم به خاطر شهوت و غريزه جنسى نبود، بلكه آن حضرت با ايراد چنين سخنانى مىخواست زنان را كه در نظر اعراب، موجودى بىارزش و در حد يك حيوان بودند، بزرگ جلوه دهد. بدين جهت، زن را در رديف نماز كه امرى عبادى و مقدس است، قرار داد و با اين تعبير، زن را به بالاترين مقام ترقى داد.
«ميمونه»، همسر پيامبر صلى اللَّه عليه و آله و سلم مىگويد: از رسول خدا صلى اللَّه عليه و آله و سلم شنيدم كه مىفرمود: بهترين مردان امت من كسى است كه نسبت به همسر خود بهترين رفتار را داشته باشد و بهترين زنان امت من كسى است كه نسبت به همسر خويش بهترين كردار را داشته باشد. هر زنى كه آبستن مىشود، هر شب و روزى كه بر وى مىگذرد، برابر با هزار شهيد، اجر و پاداش دارد. بهترين زنان امت من زنى است كه در آنچه معصيت نباشد، رضاى شوهر را به دست آورد و بهترين مردان امّت من، مردى است كه با خانوادهاش به لطف و مدارا زندگى كند. چنين مردى هر روزى كه بر او بگذرد، اجر صد شهيد دارد.
عمر گفت: يا رسولاللَّه! چگونه مىشود زنى كه رضايت شوهرش را به دست آورد، اجر هزار شهيد و مردى كه با خانوادهاش مدارا كند، اجر صد شهيد را داشته باشد؟
پيامبر صلى اللَّه عليه و آله و سلم فرمود: بدان كه اجر زنان، نزد خداوند، بيش از اجر مردان است. به خدا سوگند كه ستم شوهر نسبت به زن، بعد از شرك به خدا، بزرگترين گناهان است. نسبت به رفتار با موجود ضعيف (زن و يتيم) از خدا بترسيد كه خداوند به خاطر ايشان، شما را مؤاخذه خواهد كرد. هر كه به اين دو نيكى كند، رحمت الهى نصيب او شود و هر كه بدى نمايد، مورد سخط و خشم الهى واقع شود.(6)
رسول اكرم صلى اللَّه عليه و آله و سلم معيار جوانمردى و فرومايگى انسان را چنين بيان مىفرمايد: جوانمردان، كسانى هستند كه زنان را گرامى مىدارند و فرومايگان نسبت به آنان اهانت مىنمايند.
و در حديث ديگر مىفرمايد: بهترين شما كسى است كه با خانوادهاش رفتار نيك داشته باشد. من نيز با خانوادهام چنينام.(8)
ابنعباس از پيامبر گرامى صلى اللَّه عليه و آله و سلم روايت مىكند: هركس دخترى داشته باشد و نسبت به او اهانتى روا ندارد و فرزند پسرش را بر او ترجيح ندهد، خداوند او را داخل بهشت مىكند. (9 )
و نيز مىفرمايد: هركسى كه از بازار، متاع و تحفهاى به خانه آرد، اول به دختران بدهد و سپس به پسران. هر آن كس كه دختران را شاد كند، گويى كه از ترس خدا گريسته است، يعنى همان تقرب و پاداش را دارد.(10)
توجهات پيامبر (ص) نسبت به حقوق و شخصيت زن
پيامبر صلى اللَّه عليه و آله و سلم- در روزگارى كه زن ارزش و اعتبارى نداشت- مقام زن را تا سطح يك انسان مستقل و داراى حقوق و شخصيت بالا برده، توصيه مىفرمود كه مقتضيات فطرت زن رعايت شود. رسول خدا صلى اللَّه عليه و آله و سلم زن را تشبيه به استخوان خميده دندهها مىكرد و مىفرمود: زن شبيه استخوان خميده دندههاست و در همان وضعى كه هست، سودمند است. اگر بخواهند آن را راست كنند، مىشكند و ضايع مىشود. (11)
اين بدان معناست كه خلقت زنان را نمىتوان تغيير داد و كارى كه از عهده مردان بر مىآيد و در صلاحيت آنان است، هيچگاه از عهده زنان بر نمىآيد.
پيامبر صلى اللَّه عليه و آله و سلم فرمود: به دور باد كسى كه خانواده خود را ضايع كند و آنها را به حال خود واگذارد. (12)
البته بايد گفت كه زن بايد نكاتى را رعايت كند. چنان كه رسول اكرم صلى اللَّه عليه و آله و سلم مىفرمايد: بهترين زن، كسى است كه در هنگام نعمت، شكرگزار باشد و در بلا و گرفتارى صبر و بردبارى را از دست ندهد.(13)
و نيز مىفرمايد: بعد از ايمان به خدا نعمتى بالاتر از همسر موافق و سازگار نيست. (14)
امام صادق عليهالسلام مىفرمايد: بهترين زنان كسانى هستند كه در هنگام نعمت، شكرگزار باشند و در صورت ندارى، راضى و خشنود باشند. (15)
در حديثى از رسول گرامى صلى اللَّه عليه و آله و سلم روايت شده كه فرموده است:جبرئيل همواره درباره بانوان به من سفارش مىكرد تا جايى كه گمان مىكردم، براى شوهران «اُف» گفتن به زنان جايز نيست. در برخورد با آنان از خدا بترسيد، چه اينان با پيمانهاى الهى بر شما حلال شدهاند و به شكل امانتهاى خدا در خانههايتان به سر مىبرند. آنها به خاطر اينكه همسر، مادران فرزندان، شريك زندگانى و وسيله كاميابىتان هستند، به گردنتان حقى دارند. نسبت به آنان دلگرم و با محبت باشيد و دلهايشان را با محبت به دست آوريد تا با شما زندگى كنند. آنها را دشمن نداريد و شكنجه نكنيد و آنچه را كه به عنوان مهريه به آنها دادهايد، به زور نگيريد. (16)
پيامبر عزيز صلى اللَّه عليه و آله و سلم مىفرمايد: بهترين فرزندان شما دختران شما هستند. علامت خوشقدمى زن، اين است كه اولين فرزندش دختر باشد. هركس سه دختر يا سه خواهر را اداره كند، بهشت بر او واجب است.(17)
روزى، مردى كه نزد رسول خدا صلى اللَّه عليه و آله و سلم بود، اطلاع يافت كه خداوند دخترى به او داده است. آن مرد از اين خبر رنگش تغيير كرد.
پيامبر صلى اللَّه عليه و آله و سلم فرمود: چرا رنگت تغيير كرد؟
عرض كرد: هنگامى كه از خانه خارج مىشدم، همسرم در حال وضع حمل بود. اكنون خبر رسيد كه دخترى به دنيا آورده است.
حضرت فرمود: زمين جايش مىدهد و آسمان سايه برايش مىافكند و خدا روزيش مىدهد.او گل خوشبويى است كه از آن استفاده مىكنى. (18)
روش برخورد پيامبر خدا نسبت به همسران خويش
پيامبر صلى اللَّه عليه و آله و سلم با همسران خويش با مهربانى و عطوفت و عدالت رفتار مىكرد، به ايشان به نظر مساوى مىنگريست و ترجيحى ميانشان قايل نبود. حتى در مسافرتها هر كدامشان را كه قرعه به نامشان اصابت مىكرد، با خود مىبرد، تندخويىها و بدزبانى همسران خويش را تحمل مىكرد و هيچگونه خشونتى نسبت به آنها به كار نمىبرد.
بعضى از همسرانش از رفتار او سوءاستفاده كرده، گستاخى را به حدى رسانده بودند كه اسرار داخلى آن حضرت را فاش مىساختند. (19)
فاشكنندگان اسرار داخلى، جز «حفصه» و «عايشه» نبودند. اين دو، عادت به اين كار ناپسند داشتند و خداوند متعال به دنبال افشاى اسرار، امر به توبهشان فرمود. (20)
به دنبال جنگ پيامبر صلى اللَّه عليه و آله و سلم با «بنىنضير» و «بنىقريظه»، بعضى از همسرانش (عايشه و حفصه) تصور كردند، چون گنجينههاى يهود به دست پيامبر صلى اللَّه عليه و آله و سلم افتاده، بايد به فكر زندگى تجملى و اشرافى باشند.
به همين خاطر از آن حضرت تقاضاى زر و زيور كردند، ولى با مقاومت پيامبر صلى اللَّه عليه و آله و سلم روبهرو شدند. رسول خدا صلى اللَّه عليه و آله و سلم سخنان درشت آنان را نشنيده گرفت.
ابوبكر و عمر (پدران عايشه و حفصه) كه از اين ماجرا آگاه شدند، درصدد تنبيه دخترانشان برآمدند، ولى رسول خدا صلى اللَّه عليه و آله و سلم آنان را منع فرمود و فقط به كمتوجهى به آن دو اكتفا كرد.
پس از يك ماه متاركه، وحى نازل شد كه زنان خود را به يكى از دو كار مخير كن.يا بايد با زندگى ساده و قناعتآميز تو بسازند و به پاداش اُخروى نايل شوند و يا اينكه هر كدامشان را كه در پى زندگانى پرتجمل هستند و اين نوع زندگانى را بر تو ترجيح مىدهند، با تجهيزات كافى و به نحو شايسته رها كنى.(21)
به طور كلى، رفتار پيامبر صلى اللَّه عليه و آله و سلم بر اساس احترام زن و مقام والاى او بوده است و اين رفتار تا آخرين روز زندگانى آن حضرت ادامه داشت.
ملاك برترى انسان
اسلام ملاك فضيلت و برترى انسان را (چه مرد و چه زن) تقوا و پرهيزگارى مىداند: «اى گروه مردم! ما شما را به صورت مرد و زن آفريديم و شما را قبيلهها و ملتها قرار داديم تا يكديگر را بشناسيد. به راستى، نزد خداى، گرامىترين شما كسى است كه پرهيزكارتر باشد.» (22)
خداوند متعال در اين آيه شريفه فقط تقوا و پرهيزگارى را ملاك برترى انسان قرار داده است و از مفهوم آيه چنين استفاده مىشود كه زن و مرد از هر لحاظ برابر و مساوىاند.
«هر مرد و زن با ايمان كه كردار شايسته و نيك داشته باشد، هر آينه، او را به زندگى پاكيزه، زنده مىداريم و به بهتر از آنچه كه در دنيا انجام مىدادند،پاداششان مىدهيم.» (23)
در اين آيه شريفه، زن مانند مرد به حساب آمده است و در انجام دادن وظايف دينى با مردان، برابر و شريك است و اگر با ايمان بميرد، در آخرت از نعمت بهشت و زندگى پاكيزه برخوردار مىشود.
در مورد حسن رفتار و سلوك مردان نسبت به همسران، خداوند مىفرمايد: «با همسران خود به طور شايسته رفتار كنيد.» (24)
دختر رسول خدا صلى اللَّه عليه و آله و سلم فاطمه زهرا عليهاالسلام به همراه عدهاى از زنان در جنگ اُحد به كمك مجروحين رفت و شخصاً به مداواى آنان پرداخت. (25)
پيامبر صلى اللَّه عليه و آله و سلم از زنان، همچون مردان بيعت مىگرفت و آنان را مانند مردان، در رديف اصحاب خويش جاى مىداد.(26)
پی نوشتها :
=========
1 ـ اسلام چنان كه بود، ص 126.
2 ـ سيره ابنهشام، ج 2، ص 234.
3 ـ و لهن مثل الذى عليهن... (بقره/ 228).
4 ـ اسلام چنان كه بود، ص 123.
5 ـ روش خوشبختى، ص 89.
6ـ روش خوشبختى، ص 78 تا 79.
7 ـ ما اكرم النساء الا كريم و ما اهانهن الا لئيم. (آيين همسردارى، ص 6).
8 ـ خيركم خيركم لاهله و انا خيركم لاهلى.(حقوق و حدود زن در اسلام، ص 44- 47).
9 ـ محمد صلى اللَّه عليه و آله و سلم خاتم پيامبران، ج 1، ص 183.
10 ـ محمد صلى اللَّه عليه و آله و سلم خاتم پيامبران، ج 1، ص 183.
11 ـ محمد صلى اللَّه عليه و آله و سلم، خاتم پيامبران ج 1، ص 386 و 387.
12 ـ محمد صلى اللَّه عليه و آله و سلم، خاتم پيامبران، ج 1، ص 386 و 387.
13 ـ كشكول، ج 2، ص 50.
14 ـ آيين همسردارى، ص 48.
15 ـ كشكول، ج 2، ص 90.
16 ـ فاشفعوا عليهن و طيبوا قلوبهن. (آيين همسردارى، ص 9).
17 ـ آيين همسردارى، ص 405- 409.
18 ـ آيين همسردارى، ص 405- 409.
20 ـ خصايص فاطميه، ص 237.
21 ـ محمد صلى اللَّه عليه و آله و سلم، خاتم پيامبران، ج 1، ص 386 و 387.
22 ـ يا ايهاالناس! انا خلقناكم من ذكر و انثى و جعلناكم شعوبا و قبائل لتعارفوا. ان اكرمكم عند اللَّه اتقيكم. (حجرات/ 13).
23 ـ من عمل صالحاً من ذكر او اُنثى و هو مؤمن، فلنحيينه حيوةً طيبةً و لنجزينهم أجرهم بأحسن ما كانوا يعملون. (نحل/ 97).
24 - و عاشروهن بالمعروف. (نساء/ 97).
25 - نقش زن در حكومت اسلامى.
26 - زن در چشم و دل محمد صلى اللَّه عليه و آله و سلم، ص 5. (7) 19 ـ محمد صلى اللَّه عليه و آله و سلم، خاتم پيامبران، ج 1، ص 183
پاسخ با نقل قول
