اينک مؤلفه هاى سعادت را در انديشه امام على عليه السلام بر حسب ترتيب اهميت، به اختصار برمى شماريم.
مؤلفه هاى سعادت در انديشه امام على عليه السلام
خيرات بيرونى
در کلام امام على عليه السلام اشاره هايى به آنچه ارسطو "خيرات بيروني" مينامد، وجود دارد. مراد ارسطو از خيرات بيروني، مزايا و برترى هايى مانند ثروت، زيبايي، شهرت خوب، حسب و نسب و... است که خارج از روح آدمى و معمولاً غير اختيارى بوده، به بدن يا موقعيت اجتماعى او مربوط است.
حضرت على عليه السلام از زيبايي، که يکى از خيرات بيرونى است، به عنوان کمترين حد سعادت نام ميبرد : الصوره الجميله اقل السعادتين، و يا به تعبير ديگرى آن را آغاز مرز و حريم سعادت ميداند: حسن الصوره اول السعاده و درباره شهرت خوب ميفرمايند که عنوان و سرآغاز کتاب سعادت انسان با مدح و ثناى ديگران از او رقم ميخورد:
عنوان صحيفه السعيد حسن الثناء عليه. روايتهاى ديگرى هم هست که داشتن همسرى زيبا يا خانه اى فراخ را از مؤلفه هاى سعادت آدمى شمرده اند. يکى از مهم ترين خيرات بيروني، وجود محيط اجتماعى مناسب است.
انسان هر چند اسباب رفاه و نيک بختى را داشته باشد، اگر دوستان و برادران خود را در رنج و تيره روزى ببيند، نمى توان گفت که او خوشبخت است. امام على عليه السلام ميفرمايند: ما سعد من شقى اخوانه.
شايد با توجه به اين نکته بوده است که ارسطو و حکيمان بزرگ مسلمان مانند فارابي، در پى بحث از سعادت به گفتگو درباره سياست کشيده ميشوند و پس از کتاب اخلاق، کتاب سياست مينگارند؛ زيرا سعادت فرد را که غايت اخلاق است، موقوف بر سعادت جمع که موضوع سياست است، ميديدند.
ثروت و دارايى نيز، يکى از مؤلفه هاى سعادت به شمار آمده است و فقر و تنگدستى در کلام امام على عليه السلام بدبختى بزرگى شمرده شده است:
الفقر مع الدين الشقاء الاکبر، و حتى مرگ بزرگتر: الفقر الموت الاکبر.
به هر حال، ميتوان گفت که خيرات بيرونى در سعادت انسان سهم دارند و از عناصر سازنده آن به شمار ميآيند و ارزش استقلالى دارند؛ هر چند درجه اهميت آنان در مقايسه با مؤلفه هاى ديگر سعادت بسيار پايين است.
درباره تعيين خيرات بيرونى سهيم در سعادت انسان و نيز درجه بندى ميزان سهم هر يک از آنها نکات تأمل برانگيزى در متون روايى وجود دارد که پژوهشگران عرصه دين بايد به انها بپردازند.
_________________
پیامبر اکرم (ص) فرمودند: مَثَلُ أهلِ بَیتی کَمَثَلِ سَفینَهِ نوحٍ مَن رَکِبَها فَقَد نَجی وَ مَن تَخَلَّفَ عَنها فَقَد هَلَک
اهل بیت من چون کشتی نوحاند؛ هر که بر آن نشیند نجات یابد و آنکه از آن تخلف کند هلاک گردد (عیون الاخبار،ج 1،ص211)